تاثيرپذيرى فاضلين نراقيين از اخلاق ارسطويى
تاثيرپذيرى فاضلين نراقيين از اخلاق ارسطويى
سيد صمصام الدين قوامى
مقدمه
فاضلين نراقى كه دو ستاره درخشان سپهر علم و حكمت و اخلاق مىباشند، از نوادر و نوابغى هستند كه جامع معقول و منقول بوده و در هر كدام، صاحب نظر و راى مىباشند و حتى در ادبيات سرآمد و زبانزداند. اين مقاله در صدد مقايسه نظرات اين بزرگواران در اخلاق با نظرات حكماى يونان، بهويژه ارسطو (ارسطاطاليس يا معلم اول) مىباشد.
شيخ جليل مولامحمد مهدى نراقى فرزند ابوذر كه در مقطع 1209- 1128 قمرى حيات پربار خود را گذرانده است، در اخلاق اثرگران سنگ جامع السعادات را نگاشته و فرزندش مولا احمد نراقى با تدوين معراج السعاده به آن جاودانگى بخشيد.
همچنين اين سيره تكميلبخش را ملااحمد در كتابهاى مستند الشيعه در فقه كه هماهنگ با كتاب پدرش معتمد الشيعه است، دنبال نموده است و كتاب طاقديس و طائر قدس در شعر و ادب همين حالات را دارد. اين تركيب مقدس به شكل يك ابتكار ماندگار توسط ملااحمد اعمال شد كه در كمتر پدر و پسر عالمى در تاريخ علم يافت مىشود.
اما محور بحث، جامع السعادات و معراج السعاده است كه سعادت محور هستند و به دنبال ايجاد زندگى سعادتمندانه براى انسانهاى سعيد مىباشند.
در خلال بحث روشن خواهد شد كه ملامهدى سخت تحت تاثير ارسطو بوده است و فرزندش بدون اينكه نامى از حكماى يونان مخصوصا ارسطو در كتاب معراج السعاده ببرد چون چهارچوب كتاب جامع السعادات را پذيرفتهاست در حقيقت انظار حكماى نامبرده را قبول كرده است.
اين مقاله به چند سؤال پاسخ مىدهد يكى اينكه ارسطو چه كسى بوده؟ ارتباطش با دين و وحى تا چه حد بود؟ كتاب اخلاقى او چيست و چه محتوايى دارد؟ و درجه تبعيت فاضلين نراقى از او در تدوين اخلاق تا چه حد بوده است؟ و آيا اين تبعيت و پيروى از يك كليد يونانى براى يك عالم شيعى برجسته قدح محسوب مىشود يا نه؟
بررسى كتاب اخلاقى ارسطو
در مقدمه اين كتاب بحث گستردهاى در خصوص انتساب اين كتاب به ارسطو توسط دكتر ابوالقاسم پورحسينى صورت گرفته، ايشان به صحت اين انتساب رسيدهاست.
سه كتاب تحت عنوان «اخلاق» در آثار عديده ارسطو ديده مىشود كه به ترتيب عبارتانداز: اخلاق نيكوماخوس، اخلاق كبير و اخلاق اودموس و رساله اخلاقى ديگرى درباره رذائل و فضائل كه صحت انتساب آنها مورد ترديد است.
اين سه اثر از حيث كميت صفحات، متفاوت و متعلق بحث آنها، واحد و كيفيت و بسط مقال، مشابه و روش آنها روى هم رفته، يكنواخت است و چنين مىنمايد كه هر سه زاييده انديشه و فكرى واحد است.
آرايى كه در اين كتب مسطور استبا اندك اختلاف ظاهرى از يك سرچشمه آب مىخورند و «ماده» و شيوه نگارش ممكن است تفاوتى جزيى داشته باشد، اما صورت آنها يكى است.