چاپ نسخه ای از این پست » همه چیز درباره زرند(2) » سيستم مديريت محتواي ياس/دفتر امام جمعه بخش چترود

بناهای تاریخی زرند:

همانطور که ذکر شد شهر زرند دارای قدمتی با سابقه کهن است. قدیمی ترین بنای تاریخی که در مرکز شهر قرار داشت، مسجد جامع کهن شهر بوده که بر جای مسجد فعلی قرار داشت. قدمت بنای مذکور که به قبل از اسلام می رسید، به روایتی در زمان خلیفه ی دوم یعنی عمر (۱۳ ـ ۲۳ قمری) که اعراب مسلمان، با نفوذ خود به کرمان و سپس به شهرهای جنوبی و پس از آن به شهرهای شمالی استان، اسلام را به ارمغان آوردند بنای مذکور به مسجد مبدل گردید.

از دیگر بناهای قدیم زرند که مانند مسجد جامع قدیم، تخریب گردیدند دو یخدان بزرگ که در داخل شهر قرار داشت، می باشد. دو قلعه بزرگ با عمارات مختلف که یکی جنب خندق فعلی و دیگری در حسینیه قلعه وجود داشت، که به انضمام برج های متعدد که در داخل و چهار گوشه ی شهر، قرن ها به عنوان نماد امنیتی و مکانی امن جهت حفاظت اهالی، به علل گوناگون بخصوص حوادث طبیعی نمونه سیل و زلزله از صفحه تاریخ محو شدند. خوشبختانه با وجود تخریب اکثر بناهای قدیم شهرستان، هنوز تعدادی از مراکز مذکور در مرکز شهر و روستاهای اطراف عرض وجود نموده و توجه مسئولین را به خود معطوف می دارند.

مسجد حسینیه قلعه:

مسجد حسینیه قلعه که در قسمت جنوب حسینیه قرار دارد، به روایتی مربوط به اواخر دوران زندیه می باشد. سبک معماری مسجد مذکور، بسیار جالب و متشکل از سالن، ایوان و چند باب اتاق در قسمت جنوب است.

معمرینی که در حوالی مسجد زندگی می کنند به نقل از اجدادشان قدمت احداث مسجد را ۸۰۰ سال قبل می دانند. صِفه مسجد بیشتر جهت عزاداری و احیای شب های قدر مورد استفاده قرار می گیرد. در حال حاضر تولیت مسجد مذکور به عهده ی آقای علی ابراهیمی می باشد.

بازار وکیل:

بازار سرپوشیده ی وکیل که در مقابل میدان مرکزی شهر قرار دارد و درب های اصلی مسجد جامع در آن می باشد به وکیل الملک اول (محمد اسماعل خان) حاکم روزگار قاجار انتساب دارد. روایت است که زنی به نام حاجیه خانم بازار مذکور را به مبلغ ۱۵ تومان می خرد و چون خبر فسخ آنرا از طرف فروشنده (حاکم) می شنود آنرا وقف می کند. در حال حاضر متولی بازار وکیل آقای علی کریمی است که تا رسیدن به سن قانونی برادرزاده خود کار تولیت را عهده دار می باشد.

بازار سهرابی:

قدمت بازار مذکور به ۱۴۰ سال قبل بر می گردد. در قدیم شخصی به نام حاج علی مغازه ها را به شکل سنتی می ساخته و بروز سیل آنها را به داخل خندق مجاور می برده است. تا اینکه تصمیم به احداث کوره آجرپزی می نماید.

دو برادر به نامهای مرحوم کرمعلی و هژبر علی شاه سهرابی به جهت عدم آلودگی هوا در مرکز شهر، بازار را خریداری می نمایند که از آن تاریخ به بازار سهرابی معروف می شود.

میراث فرهنگی استان از سال ۸۲ نسبت به مسقف نمودن بازار مذکور اقدام نموده و اجرای اتصال بازار مذکور، به بازار وکیل را در دستور کار خود قرار داده است. قرار است توسط میراث فرهنگی استان، دو گلدسته ی زیبا در مقابل بازار مذکور، (خیابان چمران) و مقابل سه راهی وسط بازار (برابر پاساژ مهدی) احداث نماید.

بازارچه رستگار:

قدمت بازارچه مذکور بیش از ۸۰ سال می باشد. احداث بازارچه توسط مرحوم کربلایی محمد فرزند مرحوم حاج اسماعیل رستگار که از افراد خیر شهر محسوب می گردد صورت گرفته است. اخیراً میراث فرهنگی نسبت به مسقف نمودن بازارچه مذکور اقداماتی در دستور کار خود قرار داده است.

عبد السلام زرندی:

مقبره عارف بزرگ که در مرکز ریحان زرند قرار دارد به قرن هفتم هجری قمری بر می گردد. شاه نعمت الله ولی چندین نوبت به دیدار شیخ عبد السلام زرندی در خانقاه ایشان دیدار و گفتگو کرده است. اهالی ریحان بخصوص مرحوم کربلایی قاسم اقبالی و همسرش مرحومه حاجیه بی بی سلطان اقبالی که از ارادتمندان مرحوم شیخ بودند، مقبره عبد السلام زرندی را بازسازی و تجدید بنا کردند.

خواجه فقیه:

مقبره کریم الدین ابو المعالی معروف به خواجه فقیه از عرفای قرن هفتم دارای قدمت می باشد. مقبره مذکور که در محله حسین آباد زرند واقع گردیده دارای احترام اهالی زرند می باشد. روایت است آن مرحوم مرگ خود را به دست یکی از لشکریان غُز پیش بینی کرده عیناً به وقوع پیوسته است.

مسجد حسینیه سقاخانه:

در قسمت جنوب حسینیه سقاخانه امروزی، مسجد کوچکی قرار داشت که به علت عدم آگاهی مردم و بی توجهی مسئولین تخریب شد. مسجد مذکور که در کوچه ای باریک منتهی به خیابان چمران امروزی قرار داشت به مسجد حسینیه سقاخانه (کوچک) معروف بود.

حاج سید هدایت تهامی که بیش از ۷۵ سال از عمر خود را در نزدیکی حسینیه مذکور گذرانده و سالها به عنوان متولی به مسجد مذکور خدمت نموده، به نقل از اجداد خود می گوید: «یکی از قدیمی ترین مساجد زرند مسجد حسینیه سقاخانه بوده که توسط مرحوم حسین غنی زاده (حسین حسنی) معروف به حسین (سفید گر) که یکی از استادهای مجرب بوده ساخته شده و گچ کاری درون مسجد توسط مرحوم حسین عالم نساء که از کسبه درون حسینیه بشمار می رفته بر اساس نذری که کرده بود انجام گرفته است. مسجد مذکور دارای دو درب زنانه و مردانه جداگانه در داخل کوچه بوده و مرحوم آیت اله شاهرخی امام جماعت مسجد جامع در برخی روزها نماز جماعت را در مسجد مذکور برپا می نمود.

وجه تسمیه حسینیه سقاخانه که در قدیم به آن حسینیه (کوچکو) می گفتند، بنا به اظهارات معمرین به چند قرن پیش بر می گردد به لحاظ ایجاد مکانی به عنوان (سقاخانه) و ارائه آب خنک به عابرین و رفع عطش ایشان با نام سالار شهیدان و حضرت ابوالفضل العباس (ع) به همین سبب مکان مذکور در نزد اهالی از مکانهای قابل احترام بشمار می رود. بطوریکه اموات خود را در قدیم در آن محل به خصوص در قسمت شرق حسینیه که دارای سالن کوچکی بود دفن می کردند.

دو گلدسته کاشیکاری زیبا در بالای سقاخانه قرار داشت که مؤذن اوقات شرعی را اعلام می نمود و گاه صدایش تا روستای محمد آباد شنیده می شد. سنگاب بسیار قدیمی که گویا هنوز سالم باقی مانده موجود است. درخت (پتگ) بزرگی در میان حسینیه قرار داشت که سایه سنگین آن تمام محوطه حسینیه را فرا می گرفت. درخت مذکور که قبل از پیدایش آب قنات زرندوئیه که در حسینیه جریان داشت، از آب چاه آبیاری می شد و با خشک شدن قنات، آن هم خشک می شود.

در قسمت شمال حسینیه کاروانسرائی بود که توسط مرحوم حاج سید علی اکبر تهامی ساخته شده بود، همه ساله بخصوص در زمستان محل اطراق فیوج ها (کولی ها) قرار می گرفت. کاروانسرای مذکور دارای ۵ اطاق و در گودی قرار داشت. در حال حاضر از محل جمع آوری نذورات مردمی به وسعت حسینیه اضافه و در آینده حسینیه مذکور یکی از بزرگترین مراکز مذهبی زرند خواهد بود.

باغ شازده زرند و آسیابها:

از دیگر بناهای قدیمی که هنوز آثار آنها بجا مانده باغ شازده زرند است. باغ مذکور که در انتهای سلسله آسیابهای آبی در ده کیلومتری شرق زرند نزدیک کوههای شاهرمز قرار دارد، به لحاظ خوش آب و هوا بودن توسط ناصرالدوله، معروف به شازده ساخته شده است.

عده ای معتقدند که شخص شازده همان کسی بوده که باغ معروف شازده ماهان را احداث نموده که پس از احداث باغ در زرند به همین نام خوانده شده است. در مسیر باغ شازده به آثار باقیمانده از بناها و آسیابهای آبی بر می خوریم که در زمانهای گذشته رونق فراوانی داشتند. در ایامی نه چندان دور صاحبان آسیابهای مذکور که در مجموع، شانزده آسیاب را شامل می شد، بوسیله آبی که از چشمه نزدیک کوه به پائین سرازیر بوده جهت بکار انداختن آسیاب استفاده می نمودند. قبل از آنکه آسیابهای برقی به زرند برسد مردم زرند و روستاهای تابعه برای تهیه آرد گندمهای خود را بوسیله الاغ به آنجا می بردند.

کشاورزان قدیم عقیده داشتند:

«آسیابهای آبی قدیم گندم را با کیفیت مطلوب آرد می کردند، در حالی که آسیابهای برقی سبوس گندم را می سوزانند» مکانهای مذکور که در گذشته جزو مناطق خوش آب و هوا و گردشگری و تفریحگاه مردم محسوب می گردید، بعد از وقوع زلزله سال ۵۶ تخریب گردید. در چند سال اخیر به علت جلوگیری از ورود آب چشمه به باغات ذکر شده درختان قدیمی آن به خصوص میوه جات به مرور خشک شدند.

با توجه به اینکه بعد از گذشت سالهای مدید هنوز تعدادی از آسیابها و تنوره های مربوطه سالم می باشند، جا دارد مسئولین محترم به خصوص میراث فرهنگی استان و شهرستان به منظور حفظ آثار مذکور و ارج نهادن به صنعت گران پر تلاش قدیم و نیز آشنائی بیشتر نسل معاصر و دانش پژوهان تعدادی از آسیابهای قدیمی را بازسازی و راه اندازی نمایند.

امام زاده عبدالله:

مقبره و بنای تاریخی امام زاده عبدالله در ۱۰ کیلومتری جنوب زرند در روستای تاج آباد قرار دارد. مشهور است که نام ایشان خواجه ابو رضا بوده که با معاندین روبرو و شهید می شود. از سال ۱۳۸۰ شمسی بناهای ساختمان قدیم که خشت و گلی بود تخریب و با زیربنای ۲۵۰۰ متر مربع با نظر مهندسین در حال بازسازی می باشد.

در جریان حفاری در اطراف حرم امام زاده ظروف قدیمی کشف گردید که بعضاً با کند و کاری وقف امام زاده گردیده اند. قبرهای سه طبقه قدیمی از دیگر دلایل سابقه امام زاده می باشد.

امام زاده حمزه:

بنای امام زاده حمزه در قبرستان متروکه زرندوئیه که گویا نام قدیم آن صَبران بوده می باشد. این امام زاده که به «پیرسبز» معروف است با چهار واسطه به امام زین العابدین می رسد. اخیراً توسط افراد خیّر بخصوص حاج سید حسین عمرانی مرمت هایی در امام زاده انجام گردیده است.

برج زرندوئیه:

بدون اغراق یکی از شاهکارهای هنر معماری یک قرن اخیر را می توان در برج زرندوئیه ملاحظه نمود. برج مذکور در وسط قلعه ای کوچک احداث گردیده و در ۶ کیلومتری شمال زرند قرار دارد. خوشبختانه تا به امروز به لحاظ استحکام و مقاوم بودن مصالح و نیز تجربه مرحوم استاد شیخ رضا که یکی از معماران با سابقه بوده تا کنون برج مذکور از حوادث طبیعی بخصوص زلزله های ۵۶ و ۸۳ و همچنین عوامل فرسایش، سربلند و بدون هیچگونه خسارتی قد برافراشته است. حاج سید حسین عمرانی مالک برج و قلعه زرندوئیه، آنرا که بالغ بر صد متر مربع (۴ قصب) می باشد به میراث فرهنگی شهر اهدا نموده و شهرداری قصد دارد به عنوان بهترین و زیباترین اثر باستانی زرند، آنرا در میان میدانی بزرگ نگهداری نماید.

برج جلال آباد:

در روستای جلال آباد برج زیبائی موجود است که به برج جلال آباد معروف است.

روستای مذکور که در ۱۰ کیلومتری شمال زرند قرار دارد، علاوه بر برج مذکور دارای آثار باستانی دیگری می باشد که در ابتدای قبرستان قدیم روستا دیده می شود.

یزدان آباد:

یکی از مراکز مهم شهرستان زرند که مجموعه ای از آثار باستانی را در خود جای داده، منطقه قدیمی یزدان آباد است. بخش یزدان آباد که در ۱۸ کیلومتری شمال زرند قرار دارد علاوه بر پیشینه تاریخی دارای سابقه فرهنگی نیز می باشد بطوریکه در سال ۱۲۹۷ شمسی اولین مدرسه در شهرستان زرند در بخش یزدان آباد گشایش یافته است. از نظر تاریخی جای جای آن پر از بناها و ساختمانهای قدیم است. بطوریکه آقای احمد نورالدینی بخشدار وقت یزدان آباد (سال ۸۵) اعلام داشته «بخش مذکور در قدیم دارای بازار بزرگی بوده و رونق اقتصادی زیادی داشته است»

منطقه یزدان آباد که دارای بزرگترین و بیشترین آثار خشت و گلی در شمال استان محسوب می شود دارای ویژگی خاص می باشد.یزدان آباد با ویژگی ۲۷۰۰ کیلومتر مربع وسعت و بالغ بر ۱۸۰۰۰ نفر جمعیت، ۱۵۲۰۰ هکتار وسعت اراضی باغی و زراعی دارد که تا کنون ۳۲۵۰ رزمنده و ۷۰ شهید تقدیم انقلاب کرده است.

مهم ترین بنای بخش یزدان آباد که هم از نظر وسعت و هم از نظر زیبائی دارای ارزش تاریخی می باشد، قلعه و چهار برج معروف شاهرخ خان در مرکز یزدان آیاد است. منظره جالب و در خور توجه چهار برج شاهرخ خان هم از داخل آن و هم نمای خارجی آن بسیار زیبا و دیدنی می باشد. در چهار گوشه قلعه چهار برج سر بفلک کشیده که در قدیم مخصوص نگهبانان و مراقبت از اوضاع امنیتی اطراف قرار گرفته، تماماً به سبک معماری سنتی ساخته شده است. خوشبختانه هنوز حوادث طبیعی بخصوص زلزله های اسفند ۸۳ و اردیبهشت ۸۵ به لحاظ استحکام و مقاومت بنای مذکور نتوانسته به آن آسیب جدی وارد نماید. طرح و سبک معماری قلعه بر اساس اصول معماری قدیم، با در نظر گرفتن مکانهای مخصوص زندگی و سکونت سران قوم، رعیت ها و همچنین در نظر گرفتن جایگاه مخصوص نگهداری احشام صورت گرفته است. معماری زیبا و گچ بری و مِقرنس کاری حاشیه سردر اطاقها و حتی سقوف اطاقها و دیگر تزئینات بکار گرفته شده کلاً استادانه و با مهارت انجام گردیده که در خور تحسین و جالب توجه است. بطوریکه بعد از گذشت سالها هنوز تعدادی از درب های چوبی قدیم که با دقت و ظرافت و از بهترین نوع چوب ساخته شده اند، موجود و سالم باقی مانده است. وجود چنین قلعه ای در یزدان آباد نشانه ازدیاد جمعیت و قدمت تاریخی آن ناحیه در گذشته می باشد. باغچه نسبتاً بزرگی که در وسط حیاط قلعه قرار گرفته و دارای چند درخت قدیمی می باشد به سرسبزی و زیبادی حیاط قلعه افزوده است.

به لحاظ زیبائی، وسعت، ازدیاد جایگاهها و مکانها، سالم بودن و نیز سابقه دیرینه قلعه و چهار برج شاهرخ خان بسیاری از دانشجویان رشته معماری سنتی ضمن بازدید و مطالعه و تهیه پلان، پایان نامه های تحصیلی خود را ازقلعه مربوطه انتخاب می نمایند. در سال ۸۱ دو دانشجوی رشته معماری بنامهای آقایان عباس اسلامی و حجت مؤمنی پلان زیبائی را از قلعه مذکور برداشت و تهیه نموده اند که در صفحه ۲۳۲ کتاب تاریخ از زراوند تا زرند تألیف مرحوم حسن سهرابی زرندی چاپ گردیده است.

سالمندان بخش یزدان آباد بخصوص حاج اصغر خان سیف الدینی که یکی از معتمدین و افراد وثوق منطقه مذکور بوده وبیش از ۹۰ بهار زندگی را پشت سرگذاشته در ارتباط با احداث قلعه و چهار برج یزدان آباد به نقل از اجداد خود چنین یادآور می شود: «ابتدا ساختمانهای قلعه ساخته شده و چون خبری از دزدی و چپاول نبود مردم با خیال راحت و امنیت خاطر زندگی می کردند. بعد از گذشت سالها خبر آوردند که دزدان و راهزنان از حوالی شیراز به شهرها و روستاها حمله می کنند و مال مردم را به غارت می برند. بعد از پخش این خبر مرحوم شاهرخ خان که یکی از مالکین عمده یزدان اباد بود برای حفظ جان خود و خانواده اش و نیز مردم آن ناحیه، دستور می دهد تا بمنظور دیده بانی و مراقبت از آن روستا چهار برج در چهار گوشه قلعه بسازند که در مدت پنجاه روز چهار برج مطمئن که مخصوص دیده بانی و اطلاع نگهبانان برج، از حمله احتمالی راهزنان بود ساخته می شود.»

مرحوم شاهرخ خان برای اطمینان از بکارگرفتن استادان ماهر، پس از تحقیق برای ساختن برج ها از مرحوم سلمان فرزند علی و پسرش مرحوم کربلائی غلامحسین برهانی زرندی که از معماران با تجربه سُنتی بوده اند دعوت می نماید که پس از پنجاه روز برج ها را به شکل زیبائی احداث می نمایند. به لحاظ مهارت در ساخت برج ها و نیز بکارگرفتن مصالح مطمئن که باعث استحکام برج ها گردیده، حوادث طبیعی بخصوص زلزله های اسفند ۸۳ و اردیبهشت ۸۵ قادر به آسیب رساندن برج ها نبوده اند. البته سالمندان یزدان آباد قدمت برج ها را بین ۲۰۰ تا ۲۲۰ سال قبل می دانند. از آنجائیکه چهار برج شاهرخ خان دارای موقوفاتی می باشد، سالها تولیت آن به عهده حاج عزت اله خان سیف الدینی می باشد که همه ساله در ماه محرم در محوطه چهاربرج به عزاداری و پرداختن خرج می پردازد.

برج های دیگری در یزدان آباد به چشم می خورد که بلندترین آن، برج زیبا و سربفلک کشیده ای می باشد که به برج حبیب اله خان معروف است. برج مذکور که در قسمت غرب چهار برج قرار دارد علاوه بر معماری سنتی که در آن بکار گرفته شده از نظر زیبائی هم بهره مند می باشد. برج حبیب اله خان متصل به بنای قلعه ای کوچک است که محل ورودی به قلعه یعنی مجاور درب اصلی که از نقاط حساس ورود راهزنان محسوب می گردیده ساخته شده است.

مجموعه آثار باستانی یزدان آباد سالها مورد توجه میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان می باشد. بطوریکه اخیراً چهاربرج شاهرخ خان در ردیف آثار با ارزش باستانی استان به ثبت رسیده است.

هر چند تبلیغات کافی بخصوص چاپ پوسترهای رنگی زیبا از آثار باستانی زرند بخصوص بخش یزدان آباد توسط مسئولین ذیربط استان و شهرستان نسبت به معرفی آثار مربوطه تا کنون انجام نگردیده و متولیان ذیربط در این زمینه نسبت به هویت فرهنگی اجداد و پدران این شهرستان کم لطفی کرده اند، لکن با تلاش عده ای از دوستداران میراث فرهنگی و با همکاری فرمانداری زرند در سالهای اخیر شاهد بازدید توریست ها و گردشگران خارجی و داخلی از آثار باستانی زرند و توابع بوده ایم که در واپسین بخش این موضوع به آنها خواهیم پرداخت.

سیریز:

یکی از قدیمی ترین روستاهای تابعه زرند منطقه سیریز است که از نظر آثار و ابنیه تاریخی در شهرستان سرآمده بود و به همین لحاظ مورد توجه میراث فرهنگی استان قرار گرفته است.

روستای سیریز در ۷۰ کیلومتری شمال غربی زرند مابین زرند و بافق یزد قرار گرفته و قسمتی از نوار مرزی استان کرمان با استان یزد را شامل می شود. این منطقه قبل از سرشماری ۸۵ جمعیتی بالغ بر ۸۰۰۰ نفر داشته است. سیریز دارای ۵ روستا می باشد که عبارتند از سیریز، فتح آباد، دهنواجه و موروئیه.

وجه تسمیه روستای سیریز را به دو مورد نقل می کنند: نخست وجود چشمه آب قدیمی که در حال حاضر هم موجود و آب مختصری در آن جریان دارد و عبور آن از سی پله یا آب ریز که پس از رسیدن به پله آخر که سیمین پله باشد به آن سی ریز می گفتند. مورد بعد دامدارانی که در ایام قدیم در منطقه بسر می بردند برای نگهداری از احشام خود محلهای مخصوص که به گویش محلی به ریز معروف بوده، تعداد سی ریز ساخته اند که به مرور زمان تا به امروز سی ریز گفته می شود.

به روایت سینه به سینه، قدمت سیریز به بیش از ششصد سال قبل می رسد. در سیریز قلاع زیادی وجود داشته که آثار بجامانده آنها نمایانگر قدمت تاریخی روستای مذکور است. قلعه های (آبشوری) قلعه (سیریز) و قلعه (دهنو) که به سردر دهنو معروف است از قلاع معروف سیریز بوده اند. آرامگاه امام زاده جعفر (ع) که از منسوبین ائمه اطهار می باشد در سیریز می باشد. آرامگاه مذکور یکی از اماکن قابل احترام در بین اهالی آن منطقه است که چندین مرتبه توسط افراد خیر بازسازی قرار گرفته است.

دشت خاک:

دهستان دشت خاک یکی از مناطق قدیمی و دارای قدمت تاریخی است که فاصله ۱۰۵ کیلومتر از مرکز استان و ۳۰ کیلومتر از شهر زرند و ۶۵ کیلومتر از کوهبنان و ۶۰ کیلومتر از شهر راور فاصله دارد. روستای مذکور از شمال به کوهبنان، از جنوب به زرند، از شرق به راور و از غرب به منطقه یزدان آباد محدود و دارای آب و هوای معتدل، زمستان نسبتاً سرد و تابستان مطبوع می باشد. روستاهای اطراف دشت خاک عبارتند از: بابدوری، بشروئیه، بنان، بابهوک، گوراب، هنجروئیه، زهدرو، با چند پاره ده کوچک دیگر.

روستای دشت خاک با مساحتی قریب ۱۸۰ کیلومتر مربع با جمعیتی بیش از ۵۰۰۰ نفر در قالب ۸۲۰ خانوار می باشد. محصولات کشاورزی روستا که از قدیم معروف بوده سیب زمینی، میوه جات، گندم، جو و اخیراً زعفران است. هنوز آثار و بقایای قلعه ها و بروج و مکانهای قدیمی از جمله قلعه قدیمی عمارت شاه چهل تن که مؤید قدمت تاریخی روستا می باشد در نقاط مختلف دشت خاک دیده می شود. از دیگر ویژگی های روستای مذکور که نشانگر ازدیاد جمعیت در دورانهای گذشته به شمار می رفته، علاوه بر اماکن متعدد قدیمی خوش آب و هوا بودن منطقه کوهستانی مذکور است. از ارتفاعات مهم روستا کوههای چهل دختر و شاردو هستند.

در چند سال اخیر توسط برادران ضیاءالدینی کشت زعفران انجام گردیده که نسبت به نوع زعفران استان خراسان مرغوب تر است. با تمجیداتی که توسط کشاورزان روستا در دست اقدام دارند، صادرات آن نه تنها در سطح کشور، بلکه به خارج هم در حال بررسی می باشد. مسجد حضرت ابوالفضل العباس (ع) در ابتدای ورودی به دشت خاک که با کمک خیرین روستا و افراد نیکوکار احداث گردیده علاوه بر برگزاری مراسم در ایام محرم، مکانی برای انجام نذورات و افطاری دادن در ماه مبارک رمضان می باشد.

امام زاده سید ابراهیم (ع):

حدود یک قرن پیش در ۵ کیلومتری مقبره ای کوچک در دشت خاک، آب چشمه ای زلال جاری گردید که بر اثر آمدن سیل ویران گشت. از آن پس اهالی دشت خاک، جهت بازسازی و نیز وسعت بخشیدن به مقبره مذکور که گویا سیدی بزرگوار بوده تلاش می نمایند. پس از ازدیاد جمعیت و نیز جاری شدن چشمه مذکور برای دومین بار در آن محل، عمارتی را احداث می نمایند. که بنام مسجد طالقانی نامگذاری می گردد. بنای مسجد در بافت قدیم دشت خاک ساخته می شود. اهالی حین بازسازی مسجد، قبری را مشاهده که بر اساس اظهارات سالمندان آن ناحیه، قبر متعلق به سیدی غریب بوده که در قدیم در آن محل دفن گردیده است. اهالی برای سومین بار مسجد را گسترش داده و بنام مسجد امام زاده سید ابراهیم (ع) نامگذاری می کنند.

بر اساس اعتقاد اهالی دشت خاک و شجره نامه ایکه در اختیار دارند سید ابراهیم (ع) از نوادگان امام موسی کاظم (ع) می باشند که در آن زمان در راستای ترویج مذهب شیعه در منطقه مذکور فعالیت داشته است. وی سیدی جلیل، شریف و از بزرگان سادات کرمان بوده که با بنی اعمام خود منطقه دشت خاک سکنی داشته و به احتمال قوی وفات وی اواخر قرن چهارم هجری قمری صورت گرفته است.

بازدید توریست ها از آثار باستانی زرند:

بدنبال چاپ اسامی آثار باستانی زرند در نشریات بومی استان و نیز صفحات مربوط به استان روزنامه های چاپ پایتخت توسط مهدی سهرابی زرندی نویسنده کتاب تاریخ از زراوند تا زرند نسبت به معرفی آثار مذکور و اطلاع دوستداران به میراث فرهنگی، در چند نوبت توریست های خارجی و نیز دانشجویان میراث که با هماهنگی فرمانداری به زرند آمده بودند از آثار باستانی شهرستان بازدید بعمل آوردند که در این مجال کوتاه، مختصراً به آن می پردازیم.

در اواخر دی ماه ۱۳۸۴ شمسی اولین تور سیاحتی و گردشگری استان با مسئولیت آقای حسین وطنی (مسئول دفتر جهانگردی استان) با متولی میراث فرهنگی کرمان به اتفاق مون شوز (Monshos) توریست تایوانی و ۱۸ نفر از دانشجویان سازمان میراث فرهنگی از مراکز مختلف آثار باستانی زرند بخصوص مسجد حسینیه قلعه، برج و قلعه زرندوئیه، برج نصرت آباد (که در اثر زلزله ۸۳ فرو ریخته بود)، برج جلال آباد، قلعه دختر حُصن آباد، مجموعه چهار برج شاهرخ خان، حمام قدیمی، دژ معروف، امام زاده بهاءالدین، حوض انبار و قلعه جهانگیر خان در بخش یزدان آباد زرند دیدن بعمل آوردند.

نامبردگان در پایان بازدید خود از مراکز باستانی تجاری زرند بخصوص بازار سهرابی، بازار وکیل، حسینیه سقاخانه بازدید نمودند.

یکشنبه ۲۱/۸/۸۵ آقای فاین کریستینسن (Fin-Christensen) جهانگرد دانمارکی به اتفاق همسرش خانم ملاین کریسنتنس (Melaine-Christensen ) که به شغل مامائی در دانمارک مشغول می باشد از آثار و مراکز باستانی زرند دیدن بعمل آوردند. در کلیه بازدیدهای مذکور آقای مهدی سهرابی زرندی به اتفاق آقایان سید یحیی حسینی نماینده میراث وقت زرند و افشار مترجم زبان انگلیسی و ابراهیمی دوستدار میراث تاریخی بازدید کنندگان را مشایعت و نسبت به ارائه اطلاعات مراکز تاریخی و باستانی توضیحات کامل را در اختیار آنها قرار داد. مشاهده بناهای تاریخی شهرستان برای بازدید کنندگان بخصوص توریست ها، بسیار جالب توجه بود.

آخرین بازدید که در سال ۸۶ انجام گردید دو توریست آلمانی از مراکز باستانی شهرستان دیدن بعمل آوردند.

صنایع و معادن شهرستان زرند

زغال سنگ

قبل از استخراج زغال سنگ در معادن زرند به طور رسمی، اهالی مناطق همجوار پی به وجود زغال سنگ برده و در فصل زمستان از چنین ماده معدنی به عنوان سوخت منازل استفاده می کردند.

در اوایل سال ۱۳۴۵ شمسی توسط کارشناسان روسی و ایرانی عملیات اکتشاف معادن پاپدانا آغاز گردید.

از دی ماه ۱۳۴۷ شمسی شرکت زغال سنگ در زمینه حفر چاه های آب، به منظور نیاز کارخانه زغالشویی، با نام «گروه تحقیقاتی» به ریاست مهندس احمد برومند و همیاری کارشناسان روسی اقدام نمود. در همین سال (۱۳۴۷) منزل مرحوم حاج عبدالحسین جعفری واقع در خیابان شیر و خورشید «شهید چمران» به عنوان اداره موقت گروه تحقیقاتی اختصاص یافت. حدود یک سال بعد محل مذکور به منزل آقای منوچهر – اخگر با ماهی ۷۰۰ تومان اجاره منتقل گردید. محل کانتین «غذا خوری» در منزل حاج علی شفیعی در خیابان ذوب آهن «فلسطین» با ماهیانه ۵۰۰ تومان در نظر گرفته شد.

از اول اسفند ماه ۱۳۴۹ شمسی محل اداره «گروه» به شهرسازی شماره یک که در حال احداث بود، انتقال یافت. در این زمان افراد شاغل در ذوب آهن زرند بالغ بر ۹۰۰ نفر گردیدند.

از اوایل سال ۱۳۵۳ شمسی «گروه تحقیقاتی» با نام «مرکز هم آهنگی» به ریاست مهندس سالور به فعالیت خود ادامه دادند. از آبان همین سال گروه تحقیقاتی به شاهرود انتقال داده شد و از اوایل ۱۳۵۵ شمسی به عنوان «منطقه زرند و کارخانه زغالشویی» و در چند سال اخیر تا کنون «آبان ۱۳۸۲» با نام «شرکت زغالسنگ کرمان» به کار و تلاش ادامه میدهد. عملیات احداث کارخانه زغالشویی را میتوان در سال ۱۳۵۱ شمسی دانست که در پی بازدید محمدرضا شاه در سال ۱۳۵۳ شمسی از روند تکمیلی کارخانه، در سال ۱۳۵۵ شمسی فعالیت بهره برداری آن آغاز گردید. با انتشار خبر اکتشافات معادن در زرند، سیل مشتاقان به کار از اقصا نقاط کشور و شهرهای استان به خصوص شهرستان بافت، به این شهر سرازیر گشته، به نحوی که در سال های ۱۳۵۴ شمسی و ۱۳۵۵ تعداد شاغلین از ۹۰۰ نفر به ۳۷۵۰ نفر افزایش یافت و با ادامه روند مذکور شاخص آمار کارکنان ذوب آهن در استان به ۱۸۷۰۰ نفر رسید. در اردیبهشت ۱۳۶۶ شمسی محل اداره ذوب آهن در زرند از شهرسازی شماره یک به ساختمان اداری کارخانه زغالشویی منتقل گردید. یکی از پروژه های (قبل از انقلاب) ساخت شهرک ۰۰۰/۲۰۰ نفری در دامنه شرقی زرند و همچنین به منظور سهولت حمل زغالسنگ از معادن پاپدانا ایجاد راه آهن زرند – پاپدانا بوده که مورد اخیر در دست بررسی و اقدام است.

به غیر از معادن پاپدانا میتوان به معادن باب نیزو، هجدک، همکار، هشونی، خمرود، سراپرده نیز اشاره کرد.

کارخانه زغالشویی زرند

سنگ آهن

در چهل سال اخیر، کارشناسان موفق به کشف معدن سنگ آهن در روستای جلال آباد در فاصله ۳۵ کیلومتری شمال غرب شهرستان زرند گردیدند.

کار اکتشاف معدن سنگ آهن جلال آباد زرند در طول سال های ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۵ میلادی توسط روسیه انجام و با ۱۵ هزار متر حفاری متوقف شد. سپس شرکت تهیه و تولید مواد معدنی از سال ۷۹ تا اردیبهشت ماه ۱۳۸۲ با انجام هشت هزار متر حفاری کار اکتشاف را به اتمام رساند. نزدیکی به راه آهن و خطوط انتقال شبکه سراسری و پایین بودن میزان فسفر و گوگرد از جمله ویژگی های معدن جلال آباد زرند است.

سنگ آهن جلال آباد زرند دارای حدود ۲۰۰ میلیون تن ذخیره سنگ آهن با عیار متوسط آهن ۴۴٫۹۵ درصد، فسفر ۰٫۰۸ درصد، گوگرد ۱۸٫۱ درصد برآورد شده است.

به نقل از معمرین روستا، در اطراف روستای جلال آباد معدن طلا کشف و از آن بهره برداری میشده است ولی به علت عمق زیاد حفاری و نداشتن امکانات، کار استخراج متوقف و تعطیل میگردد.

ﻋﻤﻠﻴﺎﺕﺍﺟﺮﺍﻳﻲ این معدن ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺖ ﺗﻬﻴﻪ ﻭ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮﺍﺩ ﻣﻌﺪﻧﻲ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻭ ﺩﺭ ﺗﻴﺮ ﻣﺎﻩ ﺳﺎﻝ ۱۳۸۷ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﺭﺳﻤﻲﺍﻓﺘﺘﺎﺡ ﺷﺪ.

با ﺍﻓﺘﺘﺎﺡﺍﻳﻦ ﻃﺮﺡ ﺑﺮﺍﻱ ۱۳۰ ﻧﻔﺮ ﺍﺷﺘﻐﺎﻝ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻭ ۴۰۰ﻧﻔﺮ ﺍﺷﺘﻐﺎﻝ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺍﻳﺠﺎﺩﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.

سنگ آهن

معدن گچ

از قدیم الایام معدن گچ، معروف به معدن «گچ کفتارو» در دامنه کوه های شرق زرند وجود داشت و اکثر افرادی که از تمکن مالی خوبی برخودار بودند برای سفید نمودن اتاق های خانه خود از گچ کفتارو استفاده می کردند . در چند سال اخیر معدن گچ مذکور، با تجهیزات مدرن تری استخراج و به سایر شهرهای استان صادر می شود.

اکثر معادن زرند در سلسله کوه های شرق و شمال شرقی واقع است. بد نیست در اینجا به معدن «گل رخت شوی» نیز که در گذشته استفاده زیادی داشت اشاره نمود.

واحد کک سازی و پالایش قطران زرند

طرح احداث کارخانه‌های کک‌سازی زرند که در آبان سال ۱۳۸۷ با حضور وزیر محترم صنایع و معادن افتتاح شد و پالایش قطران زرند با هدف تولید سالانه ۴۰۰ هزار تن کک متالورژی و ۱۹ هزار تن قطران که عملیات اجرایی آن از سال ۸۱ آغاز شده است و بخش کک سازی طرح در سال ۱۳۸۷ به بهره برداری رسید.

با راه‌اندازی این دو طرح برای ۵۰۰ نفر اشتغال مستقیم و یک‌هزار نفر اشتغال غیرمستقیم ایجاد می‌شود .

میزان سرمایه‌گذاری ریالی این دو طرح ۲/۷۷۱ میلیارد ریال از محل منابع داخلی و عمومی و رقم سرمایه‌گذاری ارزی آن ۵/۳۰ میلیون دلار به‌صورت فاینانس است. محل اجرای طرح کیلومتر ۷ جاده زرند کرمان است.

مشاور طرح شرکت پارسیکان و سیتیک است و پیمانکار داخلی و خارجی طرح به‌ترتیب شرکت عمران آذرستان و پیمانکار ست – سدید شرکت سیتیک چین هستند.

۱۰۰ درصد سهام متعلق به ایمیدرو است. واحد قطران طرح فوق نیز در شهریور ۱۳۸۸ آماده افتتاح می باشد
به‌طور خلاصه در مورد این طرح می‌توان گفت که وجود ذخایر عظیم زغال‌سنگ در منطقه کرمان و کارخانه زغال‌شویی در منطقه زرند، مزایای اقتصادی ناشی از فرآوری زغال‌سنگ در مجاورت معادن و ایجاد ارزش افزوده باعث شد طرح احداث کارخانه کک‌سازی زرند توسط شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران به‌عنوان کارفرما و با طراحی شرکت سیتیک از کشور چین به‌عنوان مشاور EP با هدف تولید ۴۰۰ هزار تن کک متالورژی و ۱۹ هزار تن محصولات حاصل از پالایش قطران، در کیلومتر ۷ جاده زرند ـ کرمان در زمینی به ابعاد ۱۲۵۰ در ۸۰۰ متر و مساحتی بالغ بر ۱۰۰ هکتار احداث شود.

آدرس کارخانه: کیلومتر ۷ جاده زرند-کرمان، کارخانه کک سازی، کد پستی ۷۷۶۱۵۳۴۴
آدرس دفتر مرکزی: تهران، خیابان طالقانی، بین مفتح و بهار، شماره ۱۵۴، طبقه ۴
تلفن دفتر مرکزی: ۰۲۱۸۸۳۱۱۳۸۰
فکس دفتر مرکزی: ۰۲۱۸۸۳۱۱۳۸۱

دستگاه اجرایی: شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران

هدف طرح: تولید سالانه ۴۰۰ هزار تن کک متالورژی و ۱۹ هزار تن قطران
سال شروع:کلنگ زنی ۱۳۸۰
سال پایان: ۱۳۸۸
سرمایه‌گذاری ارزی: ۵/۳۰ میلیون دلار
سرمایه‌گذاری ریالی: ۲/۷۷۱ میلیارد ریال
اشتغالزایی مستقیم: ۵۰۰ نفر مستقیم
اشتغالزایی غیر مستقیم: ۱۰۰۰ نفر غیرمستقیم
تولید سالانه: فعلاً ۲۷۰۰۰۰ تن کک و ۱۰۰۰۰ تن قطران

کارخانه تولید کنسانتره سنگ آهن زرند

این طرح عظیم در فاصله ۳۰ کیلومتری شمال غرب شهرستان زرند در زمینی به وسعت ۱۶ هکتار قرار دارد.

سنگ آهن این کارخانه در مصرف واحدهای گندله سازی مصرف می شود و با راه اندازی آن ۱۹۰ میلیون یورو صرفه جویی ارزی خواهد شد.

مواد اولیه و خام کارخانه تولید کنسانتره از معدن سنگ آهن جلال آباد تامین می شود که در فاصله پنج کیلومتری کارخانه قرار دارد.

با احداث و بهره برداری کارخانه تولید کنسانتره به طور مستقیم ۵۰۰ مورد شغل ایجاد شد و هزار نفر نیز به طور غیرمستقیم شاغل خواهند شد.

کشاورزی و محصولات کشاورزی در زرند

بحث کلی کشاورزی بحثی طولانی و مهم است که کتابها می طلبد، لکن در این مقال، چکیده ای مختصر به بخش مربوطه که از تولیدات حیاتی و اقتصادی کارساز بشمار می آید خواهیم پرداخت.

مردم زرند در قدیم به لحاظ عدم دسترسی به مشاغل دولتی و یا کارهای دیگر، با استفاده از منابع طبیعی یعنی آب و زمین، کشاورزی را سرلوحه کارهای روزمره خود قرار داده و از همین طریق امرار معاش می نمودند. به همین جهت ضمن اهمیت دادن به کار کشاورزی و تلاش فراوان به امور مربوطه، بهترین نوع محصولات را برداشت می کردند.

تاریخچه و پیشینه دقیقی از احداث قنوات در زرند موجود نیست اما می توان حدس زد که فراوانی آب در سفره های زیرزمینی و نیز ریزش نزولات آسمانی زیاد، عامل سازنده و حیات بخش مردم قدیم زرند در کار کشاورزی بوده است. برکت چشمه های خود جوش و رودخانه ها که در اثر ریزش باران فراوان در زرند و کوهستان های اطراف پدید می آمد، انجام کارهای کشاورزان را در جهت کشت انواع محصولات تسهیل می بخشید. چون کشاورزان به راحتی می توانستند بدون پرداخت وجهی از نعمت آب رسانی استفاده نمایند.

بالا بودن سطح آب در سفره های زیرزمین، باعث شده بود با حفر چاه آنهم کمتر از ده متر به آب برسند. از این جهت با علم و اطلاع از فراوانی آب در منابع زیر زمین و نیز پی بردن به منبع اصلی و یا مظهر آب، در پی ایجاد آبرسانی بصورت قنات اقدام نمودند تا بتوانند زمین های دور دست را زیر پوشش آب قرار داده و برای کار کشاورزی استفاده نمایند. یکی از دوستان محقق اینجانب بنام آقای بابک علی محمدی افشار کارمند سازمان اسناد ملی جنوب شرق (کرمان) با تلاش فراوان کتاب ارزشمندی بنام پیشینه آب کرمان را در بهار ۸۴ منتشر نموده است. نامبرده در جریان احداث قنات در کشورمان می نویسد: «قنات یک اختراع اصیل ایرانی است که کاملاً با وضعیت اقلیمی و طبیعی ایران هماهنگ است و قنات از کشورمان بر چهار قاره کره خاکی کوچ کرده است…» در جای دیگر کتاب مذکور می خوانیم: «چنین تصور می رود که ایرانیان برای حفر قنات از چشمه های طبیعی که اولین شریانهای حیاتی سکنه فلات را تشکیل می داده الهام گرفته باشند»

بهرحال هدف این نوشتار بحث قنات و چشمه نیست، بلکه موضوع کشاورزی زرند تحت امر است. اما ای کاش در شهر خودمان یعنی زرند شخصی آستین ها را بالا می زد و با تحقیق و پژوهش سابقه تاریخی قنوات و موضوع آب و نیز اقدامات در این خصوص را طی وجیزه ای منتشر می کرد، تا نسل آینده ضمن پی بردن به زحمات گذشتگان در جهت پیدایش آب، قدر مایه حیات را بیشتر ارج نهند.

غلات: قبل از آنکه کشت پسته در زرند رواج پیدا کند مردم به کشت غلات بخصوص گندم، جو و ارزن که از نظر غذائی حائز اهمیت هستند بودند و اکثر زمین های پیرامون مرکز شهر (صحرای حسین آباد، اکبر آباد، زرندوئیه و کهنوج) را زیر کشت محصولات مذکور می بردند. در باغات اطراف شهر علاوه بر کشت غلات به محصولات سردرختی هم می پرداختند بطوریکه در اکثر باغات و خانه های شهر، میوه جات انار، انگور، سیب درختی، به، انجیر، گیلاس و آلبالو و سایر محصولات فصلی را برداشت می کردند.

روستا نشینان که شغل اصلی آنها در قدیم کشاوری بوده، علاوه بر کشت غلات نسبت به کاشت و برداشت میوه جات دیگر اقدام می نمودند. در اکثر روستاهای کوهستان شرقی منجمله دشت خاک بهترین نوع گندم و سیب زمینی و میوه های سردرختی بدست می آمد که شهرت محصولات منطقه مذکور در استان زبانزد بوده است. در مناطق کوهستانی غرب بخصوص جرجافک و روستاهای اطرافش میوه جات آن معروفیت خاصی داشته که حتی به کرمان صادر می شده است. بطور کلی زرند یک منطقه وسیع کشاورزی بوده که تمام محصولات آن اعم از غلات، صیفی جات، میوه جات آن به لحاظ خاک حاصلخیزش و نیز فراوانی آب از نظر کیفیت در استان شهرت داشته است.

تأسیس اداره کشاورزی:

از آنجائیکه موقعیت اقلیمی و جغرافیائی زرند از نظر کشاورزی مستعد و خاک حاصلخیز آن در نقاط مختلف شهرستان با کشت انواع محصولات کشاورزی مرغوب بوده، به منظور بهبود و بالا بردن کیفیت محصولات و نیز توسعه بخش کشاورزی در سال ۱۳۳۸ شمسی اداره ای بنام اداره ترویج کشاورزی شروع بکار نمود. در دی ماه ۷۹ مجلس شورای اسلامی وزارتخانه کشاورزی و جهاد سازندگی را ادغام و به وزارت واحد جهاد کشاورزی تغییر نام داد و در نتیجه در شهرستان ها منجمله زرند اداره مذکور، با نام جهاد کشاورزی به فعالیت مشغول گردید که در این رابطه اداره منابع طبیعی و آبخیز داری هم از زمره، در جهت حفظ و احیا و توسعه منابع مذکور کار خود را آغاز نمود.

بر اساس اعلام جهاد کشاورزی زرند در حال حاضر شهرستان زرند با تعداد ۸۰۸ آبادی و ۹ دهستان و ۲ بخش و ۴ شهر، دارای ۶۳۰ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق و ۵۰ رشته چشمه و ۴۶۸ دهنه قنات است که میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی ۲۹۰ میلیون متر مکعب با وسعت اراضی قابل کشت ۱۰۰ هزار، سطح زیر کشت محصولات زراعی ۷۰۰۰، سطح زیر کشت محصولات باغی ۵۲۰۰۰ ، اراضی دیم ۲۰۰، وسعت جنگل ۳۵۰۰۰ ، وسعت کویر و بیابان ۱۰۰۰۰۰، با وضعیت دام و طیور واحدهای دامی و صنعتی شهرستان ۱۷۰۰۰۰ رأس دام سبک، ۱۴۰۰۰ رأس دام سنگین، ۳۴۵۰۰۰ قطعه طیور، ۷۰۰ کندوی زنبور عسل با سه مزرعه پرورش ماهی، علی رغم خشکسالی های سالهای اخیر در سال زراعی ۸۵-۸۶ به تولید ۱۸۰۰۰ محصولات زراعی، ۵۰۰۰ محصولات باغی، ۳۶۴۲۰ محصولات دامی، ۶۰۰۰ تن گندم، ۸۱۰۰ تن یونجه، ۴۲۰۰۰ تن پسته، ۸/۰ تن زعفران، ۴/۰ تن زرشک و ۳۶۰۰ تن شیر دست یابد.

پسته:

از مهمترین محصول کشاورزی که در سه دهه اخیر رونق چشمگیری بدست آورده و به بازار کشورهای غربی هم صادر شده شهرستان زرند پسته است. به همین جهت در سالهای اخیریر به وسعت زمین های کشت پسته اضافه گردیده است. پیش بینی تولید محصولات باغی سال ۸۷ که با سرمازدگی زمستانه و بهاره روبرو بوده میزان تولید پسته را طی چند سال گذشته به حداقل رسانده است بطوریکه از ارقام پیش بینی شده کاهش فاحشی داشته و شاید هم به نصف برسد. بطور نمونه پسته یکی از بارزترین محصول زرند محسوب می گردد با پیش بینی بیش از سی هزار تن احتمالاً به ۱۵ تا ۲۰ هزار تن در سال مذکور خواهد رسید. در حالیکه بالاترین شاخص پسته در سالهای گذشته به بیش از ۴۰ هزار تن رسیده بود. بطوریکه کارشناسان جهاد کشاورزی زرند میزان اُفت تولید محصول پسته در اثر عوامل غیر مترقبه را ۶۸۲۰ تن در اثر خشکسالی و ۱۷۰۵۰ تن در اثر سرمازدگی برآورد کرده اند. در بقیه محصولات باغی هم بخصوص انگور، به، هلو، شلیل، زردالو، انار، انجیر آبی، زعفران و حتی زرشک هم تحت تأثیر عوامل طبیعی قرار گرفته و کاهش فاحشی داشته اند. با این وجود و برغم کم آبی شدید منطقه هر روز شاهد گسترش زمین های پسته در روستاها هستیم. بنابراین اگر مسئولین محترم شهرستان و استان بطور مستمر تلاش های خود را در جهت تأمین آب، آنهم بطور دائم در بخش کشاورزی سرانجام برسانند، شهرستان زرند می تواند یکی از بزرگترین مرکز صادر کننده انواع پسته در جنوب شرق کشور شناخته و معرفی گردد. هرچند اخیراً آقای دکتر امیری نماینده زرند و کوهبنان مکاتباتی با وزیر نیرو انجام داده و آقای محسن جلال پور رئیس اطاق بازرگانی و صنایع و معادن کرمان از انتقال طرح ۲۵۰ میلیون متر مکعب آب بطور سالانه از سر شاخه های کوههای زاگرس خبر داد و گفت: طرح مذکور بیش از ۱۰ سال بلاتکلیف مانده است. در عین حال آقای مهندس صادقی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان زرند از کاهش ۷۵ درصدی محصول پسته ۸۷ در شهرستان خبر داد و برداشت سال جاری را بین ۱۲ تا ۱۶ هزار تن پسته برآورد نمود. در حالیکه در سال زراعی گذشته (۸۶) تولید محصول پسته شهرستان ۴۵ هزار تن بوده است. نامبرده افت محصول را سرمازدگی و سهم کم آبی و خشکسالی را در این کاهش محصول ۵ درصد و سهم سرمازدگی را ۷۰ تا ۸۰ درصد عنوان نمود. در حال حاضر ۴۹۰۰ هکتار از باغات پسته شهرستان زرند تحت پوشش بیمه محصولات کشاورزی می باشد.

مراتع شهرستان زرند:

مساحت کل شهرستان زرند (بعد از منفک شدن کوهبنان) معادل ۸۵۶۵۰۰ هکتار (حدوداً ۱۳۷۰۴ کیلومتر مربع) می باشد مساحت طبیعی شهرستان را بالغ بر ۷۳۰۰۰ هکتار تشکیل می دهد بطوریکه ۸۸ درصد مساحت شهرستان را در بر می گیرد. میزان تولید علوفه مراتع شهرستان در سال ۳۴۹۸۰ هزار کیلوگرم است که با احتساب هر کیلوگرم ۱۵۰۰ ریال ارزش علوفه خشک بالغ بر سالانه ۵۲۴۷۰ میلیون ریال برآورد و از ۱۷۰ هزار واحد دامی ۱۰۲۰۰۰ واحد دامی معادل ۶۰ درصد آنها به مراتع وابسته می باشند.

آبخیزداری:

متأسفانه در این چند سال اخیر عدم ریزش نزولات آسمانی، شهرستان زرند را در بخش های مهم کشاورزی دچار مشکل اساسی نموده و این در حالی است که اُفت آبهای زیرزمین بشدت در حال فرو رفتن می باشد که با استفاده بی رویه تعادل بین میزان آب وارده به سفره های زیرزمین و میزان آب خروجی از سفره های مربوطه را به هم زده است. بطوریکه اگر در سالهای آینده چنین پدیده ای ادامه داشته باشد باید منتظر فاجعه ای بالاتر از زلزله بود، در حالی که بیلان آب سطحی شهرستان بالغ بر ۱۳۴۸ میلیون متر مکعب است مقدار ۱۱۷۲ میلیون مترمکعب آب مذکور منجر و ۱۳۹ میلیون متر مکعب نفوذ و ۳۷ میلیون متر مکعب بصورت روان آب می باشد و تنها ۱۰ درصد از کل بارندگی به زیرزمین و سفره های مربوطه نفوذ می یابد. لذا چنین آمار نگران کننده ای باید مورد توجه ویژه مسئولین شهرستان و استان قرار می گیرد که قبل از بروز فاجعه ای بزرگ و جبران ناپذیر بفکر چاره بوده و مسئولین ارشد نظام را نسبت به سرنوشت بیش از ۱۲۰۰۰۰ نفر (فقط جمعیت شهرستان) را آگاه و مجاب نمایند. هرچند بر اساس گفته های آقای خسرو معتضد تاریخدان کشورمان (در شبکه دو سیما) اجرای انتقال آب به کویر، از پیشنهادات کارشناسان و مشاورین خارجی در زمان پهلوی اول (رضاشاه) بوده و حتی در زمان پهلوی دوم (محمدرضا) طرح انتقال آب از دریا به کویر توسط کارشناسان ایرانی مورد مطالعه قرار گرفت که نقشه های مهندسین مربوطه در مجله علمی دانشمند (قبل از انقلاب) چاپ گردید. بعد از انقلاب مدتی افکار عمومی کویر نشینان بخصوص شهرهای شمال استان به انتقال آب از سرشاخه های کارون به رفسنجان و زرند سوق داده شد، اما متأسفانه به علت مخالفت نمایندگان استان خوزستان در هاله ای از سکوت فرورفت . البته آقای دکتر امیری نماینده محترم زرند و کوهبنان طی مکاتباتی اعلام خطر را به مجلس و سایر مسئولین ذیربط منتقل نموده، لکن همت و پشتکار مجمع نمایندگان استان را می طلبد که با جدیت مسئله حیاتی مذکور، از این خطه کشورمان را دنبال و نسبت به آبرسانی شهرهای مربوطه اعم از دریا و یا قانع کردن نمایندگان مخالف (هرچند اصولی و منطقی به نظر نمی رسد) مشکل کمبود آب را مرتفع تا شاهد رونق و توسعه بخش کشاورزی شهرستان باشیم.

زعفران:

کشت زعفران در شهرستان زرند به قدیم الایام باز می گردد. از دیر زمانی کشاورزان مناطق کوهستانی شرق زرند به کشت زعفران آنهم به مقدار کم مبادرت می ورزیدند. در چند سال اخیر زعفران کاران در روستاهای دشت خاک، سربنان، جرجافک، باب هویز و سایر مناطق سردسیری به کشت زعفران ترغیب شده بطوریکه زعفران بدست آمده نسبت به زعفران استان خراسان از برتری و کیفیت بالائی برخوردار می باشد. تا سال ۸۵ زمین های زیر کشت زعفران در شهرستان زرند (به جز کوهبنان) ۱۱۵ تا ۱۳۰ هکتار بوده که برداشت آن (در سال ۸۷) ۴۲/۰ (تن) پیش بینی شده است. سایر محصولات باغی نمونه انگور آبی که ۷۱۲ تن پیش بینی گردیده بود بعلت کاهش خشکسالی و سرمازدگی به میزان ۲۱۳ تن، گردو با پیش بینی ۴۱۴ تن به ۱۲۵ تن، انار با پیش بینی ۷۰۰ تن به ۲۱۰ تن، پسته با پیش بینی ۳۴۱۰۰ تن به ۱۰۲۳۰ تن، زیتون با پیش بینی ۴۳۰ تن به ۲/۰ (تن) رو به نزول گذاشته است.

زیتون:

در سال ۱۳۷۴ شمسی به منظور ترغیب کشاورزان شهرستان، از طریق جهاد کشاورزی زرند تعدادی نهال زیتون به طور رایگان در بین کشاورزان توزیع شد. خوشبختانه کشت گیاه مذکور با شرایط آب و هوایی روستاهای زرند بخصوص مناطق کوهستانی به ثمر دهی نشست، بطوریکه یکی از کشاورزان با ذوق بنام آقای حسن اسدی خانوکی با احداث کارخانه روغن کشی زیتون توانست محصول خود را به صورت کنسروی و زیتون شور به بازار عرضه نماید و نامبرده به لحاظ عملکرد مناسب مقام اول را در کشور کسب نمود.

متأسفانه در سال ۸۷ به علت خشکسالی و سرمازدگی محصول مذکور که از طرف جهاد کشاورزی زرند ۴۳۰ تن پیش بینی شده بود به ۲/۰ تن کاهش یافته.

محصولات گلخانه ای:

برای اولین مرتبه در شهرستان زرند آقای رضا سلطانی زاده کارشناس کشاورزی در سال ۷۴ نسبت به احداث محصولات گلخانه ای اقدام نمود که در نتیجه به کشت و برداشت خیار (خیار سبز) مبادرت نمود. اقدام نامبرده باعث ترغیب سایرین در ارتباط با ترویج محصولات گلخانه ای و برداشت فراورده های آن گردید.

پرورش کرم ابریشم:

برای اولین بار آقای مهدی شفعی زاده کارشناس مدریت کشاورزی زرند نسبت به پرورش «نوغان» اقداماتی انجام داد که پس از موفقیت توسعه آنرا در مناطق زرند بخصوص جرجافک گسترش داد.

کارخانه شیر پاستوریزه:

کارخانه لبنیات و فرآورده های مربوطه توسط جهاد سازندگی زرند در حال احداث می باشد. کارخانه مذکور که در ۷ کیلومتری جنوب زرند در نظر گرفته شده، با هزینه ای بالغ بر ۸۰۰ ملیون تومان تا پاییز ۸۷ حدود ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته که با روند پیشرفت در کار، امید آن می رود که تا اواخر ال مذکور و یا اوایل سال ۸۸ مورد بهره برداری قرار گیرد. انجام امور کار و اجرای تهیه ی فرآورده های کارخانه لبنیات زرند در سه شیفت کاری پیش بینی گردیده که هرشیفت معادل ۱۰ تن شیر و فراورده های مربوطه را به مردم شهرستان زرند ارائه می دهند.

قارچ:

اخیراً توسط جهاد کشاورزی و کارشناسان این اداره نسبت به نحوه ی برداشت قارچ اقداماتی انجام گردیده و عده ای از کشاورزان به این کار مشغول هستند.

عسل:

در روستاهای کوهستانی زرند کندوهای عسل وجود دارد که سالانه مقداری از این مواد غذایی مغذی برداشت می کنند.

سوغات زرند

سوهان

تاریخ دقیقی از بنیان گذار اصلی پخت سوهان زرند در دست نیست. آن طوری که معمرین به خاطر دارند ، پخت سوهان و شیرینی جات محلی در ایام قدیم هم رواج داشته و معمولا در آن زمان اکثرا در ایام نوروز اقدام به پخت می نموده اند.

از کسانی که در یک قرن گذشته از نظر پخت سوهان محلی شهرت داشتند ، می توان به همسر مرحوم آقا میرزا جعفری و مرحومه کبری معروف به کبری خیاط همسر مرحوم نصرالله مشرفی و مرحومه سکینه که به اتفاق همسرش مرحوم غلامحسین برهانی کار می کردند، اشاره نمود.

از افراد دیگری که سوهان آنها معروف و زبانزد خاص و عام بوده، مرحومه حاجیه طاهره همسر حاج آقا حسن زاده بوده است.

اولین شخصی که در زرند اقدام به تهیه شیرینی بازاری نمود ، مرحوم محمد خیرخواه معروف به محمد قناد بود. آن مرحوم علاوه بر پختن شیرینی جات مرغوب ، آب نبات های خوشمزه ای نیز درست می کرده است.

در سال ۱۳۷۶ شمسی آقای ابوترابی با ایجاد کارگاهی در خیابان شهید بهشتی زرند با نام نگین زرند اقدام به پخت سوهان محلی و شیرینی جات محلی نمود . نامبرده با عرضه سوغات این شهر به سایر شهرهای کشور نام زرند را در همه جا بر سر زبانها انداخت.

در حال حاضر شاهد افزایش و رونق قنادی ها در اکثر خیابان ها و میادین شهر می باشیم که علاوه بر سوهان و انواع شیرینی جات محلی محصول قنادی های یزد، مشهد و تهران نیز به متقاضیان عرضه می شود.

پسته

محصول مذکور به عنوان سوغات از زمان های قدیم در بین مردم شهرستان زرند رواج داشته ، معمولا اشخاصی که به دیدن اقوام و دوستان خود به پایتخت می رفتند، مقداری پسته را به عنوان سوغات محلی همراه خود می بردند.در چند سال اخیر پی به خاصیت پوست اولیه ( بیرونی ) پسته تازه برده و از آن مربا درست می کنند. اکنون پسته زرند یک محصول کشاورزی معروف است که به خارج از کشور صادر می شود.

قاووت

از دیگر سوغات محلی زرند که بانوان خانه دار در قدیم به تهیه آن می پرداختند می توان قاووت را نام برد . مخلوط نمودن چند ماده گیاهی و شکر را به زبان عامیانه “قووتو” می گویند.معمولا خانم های شهرستان زرند ، به پیروی از رسم و رسوم قدیم ، بعد از زایمان با انواع قووتو ها با رنگ های متنوع از مهمانان خود پذیرایی می نمایند.

عده ای معتقدند که ماده مذکور مقوی و جهت رفع خستگی مفید است. افرادی آن را با آب جوش مخلوط کرده به عنوان قهوه می نوشند.

از دیگر سوغات زرند ، می توان به روشوی ( سفیدآب ) و میوه جات از قبیل : انار ، هلو و شمس و … و شیرینی جات : کلمپه ، قطاب ، نان برنج و … اشاره نمود.

منبع: تاریخچه زرند/ اثر مهدی سهرابی زرندی

(برداشته شده از سایت شهرداری زرند)