مطالب

پاسداراسلام- ش : 1 ـ دي 1360 ـ سال اول

اقتصاد اسلامي (6)

اسراف و آثار وعواقب آن

حسين نوري

× اسراف اينست كه مال در غير مورد احتياج و بر خلاف ميزان لازم خرج شود.

حضرت آيه الله حسين نوري

اسراف و آثار وعواقب آن : (اقتصاد اسلامي (6) در حوز?علمي? قم )

يكي از مهمترين مباحث اقتصادي اسلام ، بحث دربار? اسراف وپي آمدهاي آن مي باشد ، وما در اين مورد مفهوم وسيع اسراف و آيات قرآني وادل?ديگر را ذكر كرديم ، اكنون براي تكميل آن بحث نظري به احاديث مي افكنيم :

احاديث پيشوايان بزرگ اسلام همانطور كه رفاه زندگي انسانها وفراواني روزي‌ها وثروتها را مولود

اقتصاد بمعناي تنظيم برنام? توليد و توزيع و مصرف بر اساس اعتدال ميداند. پديد? فقر در جوامع بشري ، محروميتها وفقدان بركت در زندگي را معلول اسراف وتبذير معرفي ميكند.

اين نكته نيزچنانكه قبلاً تذكر داديم قابل توجه است اعتدال وميانه‌روي را كه مراعات آن مورد تأكيد فراوان و همچنين اسراف را كه احتراز از آن مورد اهتمام قرار گرفته است هرگز نبايد در صرف مال وثروت محدود كنيم بلكه بايد استعدادها وشايستگي‌ها ونيروهاي انساني ـ اعم از فكري وبدني ـ را كه اهميت وموقعيت وكارائي آن از مال وثروت نيز به مراتب بيشتر است بحساب بياوريم ودر مصرف كردن آن نيزرعايت اعتدال وميانه‌روي واحتراز از اسراف را يك وظيف? اسلامي وانساني بدانيم.

ونيز با توجه به وسعت مفاهيم آنها هرگز نبايد آنها را در محدود? زندگي يك فرد يا يك خانواده مورد مطالعه قرار بدهيم، بلكه لازم است آنها را شاخص ومقياس زندگي ?اقتصادي جامع?اسلامي بدانيم.

بطور كلي احاديثي راكه از پيشوايان بزرگ ديني دربار?اسراف واعتدال آمده است ميتوان به 3 دسته تقسيم كرد:

دست?اول احاديثي است كه ميانه‌روي و رعايت اعتدال در زندگي رايك وظيفه مهم اسلامي معرفى ميكند ومسلمانان را به رعايت آن ترغيب مينمايد واسراف وتبذيررا يكي از گناهان بزرگ ميداند وافراد را از ارتكاب آن بر حذر ميدارد. اين احاديث بسيار است ، مادر اينجابراي نمونه به ذكر دو حديث اكتفا ميكنيم:

1 ـ حضرت امير مؤمنان (ع) فرمودند:

كُنْ سَمِحاً وَلا تَكُنْ مُبَذِّراً و كُنْ مُقَدِّراً وَلا تَكُنْ مُقَتِّراً يعني در خرج كردن مال خود سخاوتمند باش ، ولي هرگزاسراف و تبذير مكن ، ونيز مال و ثروت خود را بر اساس اندازه گيري صحيح خرج كن ، اما هيچوقت سخت گير مباش واز خرج كردن مال در موارد لازم مضايقه مكن ().

2 ـ و آن حضرت در هنگام وفات بفرزندش وصيت ميكند : در معيشت خود هرگز وهيچوقت اعتدال وميانه‌روي را از دست مده ()

دست? دوم رواياتي است كه عواقب وآثار زيانبار اسراف وفوائد ميانه روي را گوشزد مينمايد واينها مقداري از آنهاست:

الف ـ حضرت رسول اكرم (ص) فرمودند 3 چيز موجب نجات و رستگاري انسانها است:

1 ـ سخن از روي عدالت گفتن در حال خشنودي وغضب.

2 ـ ترس از خداوند در آشكارو نهان .

3 ـ رعايت اعتدال وميانه روي در حال فقر وتوانگري ()

ب ـ ونيز آنحضرت فرمود: خداوند كسي راكه در معيشت خود ميانه روى را رعايت كند توانگر ميسازد وكسي را كه تبذير واسراف نمايد محروم ميگرداند()

ج ـ ونيز فرمود: هر كس اقتصاد وميانه‌‌‌روي رارعايت كند هرگز دچار فقر نمي شود()

د ـ حضرت صادق (ع) فرمود: « هر ساختماني كه در ساختمان آن مراعات ميانه روي نشده واز روي اسراف بنا گرديده موجب مسئوليت شديد ووبال صاحب خود خواهد بود()

ه‍ ـ حضرت باقر(ع) فرمود : در زندگي كسي كه اعتدال وميانه‌روي وجود ندارد ، خير وبركت نيز وجود نخواهد داشت ()

وـ حضرت امير مؤمنان (ع) فرمودند: اعتدال در خرج كردن موجب فراواني مال وثروت واسراف باعث سقوط مي گردد ()

زـ حضرت صادق (ع) فرمود : اسراف موجب كم شدن بركت است

دست? سوم رواياتي است كه حد وميزان اسراف و ميانه‌روي را بيان ميكند وما براي نمونه مقداري از آنها را در اينجا ميآوريم :

الف ـ حضرت صادق(ع)به يكي از محدثين كه اسحاق بن عمار نام داشت فرمود :

كمترين اسراف در اين 3چيز است :

1 ـ دور ريختن آن مقدار از آب را كه از آشاميدن اضافه آمده است.

2 ـ بدورانداختن هست? خرما پس از خوردن خرما (چون از هست? خرما ماده غذائي مخصوصي براي شتران ساخته ميشود).

3 ـ لباس شركت در اجتماعات را با لباس موقع كار يكي قرار دادن ()

توضيح اين موضوع اينست : افرادي كه در زندگي خود نظم وبرنامه‌اي دارند معمولاً براي خود دو نوع لباس تهيه مي كنند، لباسي براي شركت در اجتماع كه آنرا موقعي كه از منزل خود به بيرون قدم مي گذارند در بر مي نمايند ولباس ديگري رادر داخل خانه ويا موقع انجام كار مي پوشند كه در زبان عربي به اولي ثوب صون وبه دومي ثوب بذله گفته مي شود ودر بسياري از احاديث مااين دوتارا يكي قرار دادن نوعي اسراف محسوب گرديده ، چنانكه براي هر يك از دو موضوع ياد شده لباس جداگانه قرار دادن نوعي اقتصاد وحفظ مال قلمدادشده است .

ب ـ سليمان بن صالح مي گويدازحضرت صادق (ع) پرسيدم كمترين حد اسراف چيست ؟ حضرتش فرمودند : لباس نو را در موقع كار ودر داخل خانه پوشيدن ()

ج ـ حضرت امير مؤمنان (ع)فرمودند: اِسرافكاران رادر ابتداء با اين 3 علامت ميتوان شناخت :

1 ـ نحو? غذا خوردن : كه افراد اسرافكار معمولاً از لحاظ كميت يا كيفيت براي خود غذائي راكه بالاتر از شان واحتياج آنها است تهيه مي نمايند .

2 ـ براي آشاميدن خود ، آشاميدنيهاي افزونتر وبالاتر از شان واحتياج خودرا فراهم ميكنند.

3 ـ در پوشيدن لباس براي خود لباسي راتهيه ميكنند كه از نياز وشان آنها بالاتر است ()

د‌ـ حضرت صادق (ع)فرمودند: خداوند ? اقتصاد وميانه روي را دوست واسراف را دشمن ميدارد ، حتي دور انداختن هست? خرما ودور ريختن آبي كه از آشاميدن اضافه آمده است نوعي اسراف است» ()

ه‍ ـ اسحاق بن عبدالعزيز ميگويد شخصي از حضرت صادق (ع) پرسيدكه مادر يك نقطه از راه مكه ميخواستيم احرام ببنديم وچون نخاله همراه نداشتيم پس از استعمال داروي نظافت ، آرد بر بدن خود ماليديم ومن از اين موضوع سخت ناراحت شدم .

حضرتش فرمود : آيا ناراحتي تو ازاين جهت است كه فكر ميكني مبادا در اين مورد اسراف كرده باشي؟

گفت : آري

فرمود : چيزيكه بدن رااز لحاظ بهداشت اصلاح ميكند موجب اسراف نمي گردد.

اسراف اينست كه مال در غير مورد احتياج وبر خلاف ميزان لازم خرج شود ()

وـ حضرت رسول اكرم (ص) از راهي عبور ميكرد ، مردي را بنام سعد ديد كه در حال وضوگرفتن است وبيش از انداز? لازم آب مصرف ميكند ، حضرت بوي فرمود: اين اسراف چيست ؟

او گفت : مگر در وضو گرفتن هم اسراف هست ؟

فرمود : آري، هر چند در كنار نهر جاري هم وضوگرفته شود ()

با توجه به آنچه كه در بار? «اسراف » ذكر كرديم اين نكته روشن گرديد كه علت عمده پيدايش فقرها ومحروميت‌ها در اجتماع بشري و يا كمبود و نا رسائي در زمينه وسائل رفاه زندگي وتعليم وتربيت چيزي جز اسراف وتبذير وعدم رعايت اعتدال در خرج مال و ثروت نيست . اين حقيقت براي خوانندگان محترم در صورتي كه فقط براي نمونه آمار وارقام ثروتهاي كلاني راكه در راه تسليحات خرج ميشود در نظر بگيرند واضح ميشود . كه اين ، يكي ازآن ارقام است :

مركز علمي و فرهنگي سازمان ملل متحد (يونسكو) در پاريس در بولتن شمار? 447 مورخ 8 آبان 1343 خود اعلام كرده است.

هزين? ساختمان يك طيار? بمب افكن ازنوع پروتوتيب مطابق با حقوق 000/250 نفر آموزگار در يكسال تمام است !

همچنين هزين? اين بمب افكن مساويست با ساختمان 30 دانشكد? علوم كه در هر كدام از آنها يكهزار دانشجو به تحصيل مشغول باشند!

همچنين هزين? ساختمان يك بمب افكن معادل است با ساختمان 75 بيمارستان كه هر كدام يكصد تختخواب داشته وكاملاً مجهز وآماده باشند!

براي ساختمان يك طيار?شكاري مافوق صوت هزينه‌‌‌اي لازمست كه با آن ميتوان 000/600 خان? آپارتمان بنانمود!

امروزه در هر ساعت از هر شبانه روز 000/000/14 دلار در دنيا خرج تسليحات ميگردد، در حاليكه ملت‌هاي بسياري در دنيا فاقد مسكن ، بيمارستان ، مدرسه ، آزمايشگاه ، و وسائل كشاورزي وخلاصه وسيل? رفاه وادام?زندگي هستند.

بعقيد? كار شناسان يونسكو با خرج يكهزار وهشتصد ميليون دلار حداقل 50 در صد از بي سوادان دنيا را ميتوان باسواد كرد وبابهاي 130 هواپيمااز نوع اف ـ 104 ميتوان دنيارا با سواد نمود!?

ادامه دارد...

. پايان ص15.

. پايان ص16.

. پايان ص17.

1

ـ نهج البلاغه ، كلمات قصار 33

ـ بحار الانوار ج71 ص 344

ـ وسائل ج15 ص 258

ـ = = =

ـ بحار الانوار ج71 ص 344

ـ وسائل ج3 ص 587

ـ شافي ص 219

ـ وسائل ج 15 ص 258

ـ بحارالانوار ج71 ص 344

ـ وسائل ج3 ص 374

ـ وسائل ج3 ص 374

ـ شافي ص 219

ـ وسائل ج15 ص 257

ـ وسائل ج 15 ص 260