مطالب

استغفار

لمثل هذا فليعمل العاملون

بايد اينگونه عمل كنند! (قرآن كريم)

استغفار از گناه و طلب آمرزش از پيشگاه خداي كريم، از زمره توصيه‌هايي است كه خداوند متعال و همچنين پيشوايان دين به آن تأكيد ورزيده اند. استغفار از نمودهاي توبه است و هنگامي كه مؤمن كلمه استغفار را به زبان مي‌راند و از كردار گناه‌‌ آلود خود ابراز پشيماني مي‌كند، خداوند او را مي‌آمرزد و خيرات و بركات خويش را بر «مستغفر» نازل مي‌فرمايد.

خداوند كريم و مهربان، استغفار را يكي از ابزارهايي قرار داده است كه به توسط آن به بندگان اميد دهد و آنان را در درگاه خود بپذيرد. كتاب كريم خداوند در اين زمينه مي‌فرمايد:

«و لو انهم اذ ظلموا انفسهم جاؤك فاستغفروا الله او استغفر لهم الرسول لوجدوا الله اتوابا رحيما»[1]

«و اگر آنان هنگامي كه به خويشتن ستم مي‌نمودند، سوي تو (اي پيامبر) مي‌آمدند، و از خداوند آمرزش مي‌خواستند و پيامبر نيز برايشان آمرزش مي‌خواست، البتّه خداوند را توبه پذير مهربان يافتند.»

و در جاي ديگر فرمايد:

«و من يعمل سوءا او يظلم نفسه ثم يستغفر الله يجد الله غفورا رحيما»[2]

«و هر كس كرداري زشت كند يا به نفس خويش ستم نمايد، سپس از خداوند آمرزش طلبد، خداوند را بسي آمرزنده مهربان خواهد يافت.»

خداوند تبارك و تعالي از جهت لطف و مهرباني كه نسبت به بندگان خويش دارد، همواره راه‌هاي بازگشت به خويش را به روي آنان باز گذاشته است، و با آن كه كوچكترين معصيت و نافرماني در برابر ساحت قدس ربوبي اقتضا مي‌كند كه مرتكب آن، دوري دائمي و ابدي از رحمت او داشته باشد، اما او بزرگوارانه و كريمانه از كنار معاصي بزرگ و كوچك مي‌گذرد و همواره به بندگان خود وعده آمرزش و نويد رحمت خويش را مي‌دهد، و در اين رهگذر استغفار را اماني از عذاب الهي براي مردم قرار داده است. بنگريد كه در كتاب كريم در اين خصوص مي‌فرمايد.

«و ما كان الله ليعذبهم و انت فيهم و ما كان الله معذبهم و هم يستغفرون»[3]

«و تا آن گاه كه تو (اي پيامبر) در ميان آنان باش، هر آينه (خداوند) آنان را كيفر نكند و در حالي كه آنان از خداوند درخواست آمرزش نمايند، نيز خداي كيفر دهنده آنان نخواهد بود.»

امام محمد بن علي الباقر(ع) ذيل اين آيه شريفه به نقل از جد بزرگوار خويش حضرت اميرالمؤمنين علي(ع) مي‌فرمايد:

«در زمين دو «امان» از عذاب و كيفر خداي سبحان بود؛ همانا يك امان از دو امان، ديگر موجود نيست، پس بر شما باد تمسك به آن ديگري؛ امّا امان مفقود همانا پيامبر گرامي(ص) است كه رحلت فرمود؛ و امان بر جاي مانده «استغفار» و طلب آمرزش است[4].»

بر اساس يادآوري­ها و تذكرات خداوند متعال و حجج الهي، انسان در رفتار و كردار خود دچار برخي آلودگي‌ها و گناهان مي‌شود كه آثار وضعي گوناگوني مانند تنگي معيشت، كاهش رزق، خشكسالي،... به دنبال دارد. ذكر شريف استغفار چنانچه منطبق بر شرايط و همراه با صدق نيت و ندامت از گناه باشد، ضمن آمرزش گناهان آثار سوء آن را نيز محو مي‌نمايد. قرآن كريم اين حقيقت را از زبان حضرت هود(ع) چنين بيان مي‌دارد:

«و يا قوم استغفروا ربكم ثم توبوا اليه يرسل السماء عليكم مدرارا و يزدكم قوة الي قوتكم و لا تتولوا مجرمين»[5]

«و اي مردم! از پيشگاه پروردگارتان آمرزش بخواهيد. سپس به سوي او بازگرديد تا پيوسته آسمان را بر شما بباراند و نيرويي بر نيروي شما بيفزايد و مبادا كه تبهكارانه روي گردانيد!».

باز قرآن در آيات شريفه ديگري از زبان حضرت نوح (ع) مي‌فرمايد:

«فقلت استغفروا ربكم انه كان غفّارا يرسل السماء عليكم مدراراً و يمددكم باموالٍ و بنين و يجعل لكم جنات و يجعل لكم انهارا»[6]

گفتم: «از پروردگارتان كه بسيار آمرزنده است آمرزش بخواهيد، تا آسمان را بر شما بباراند و شمايان را به دارايي­ها و فرزندان ياري نمايد و براي شما باغ­ها و جويبارهايي قرار دهد؛»

در همين راستا پيشوايان دين استغفار را خاستگاه آثاري مي‌دانند. امام رضا(ع) به نقل از اجداد طاهرينش مي‌فرمايد:

«با استغفار خود را عطر آگين كنيد، تا بوي بد گناهان شما را رسوا نكند.»[7]

و همان امام همام مي‌فرمايد:

«هر كس كه رزق او كاستي گرفته بايد استغفار نمايد.»[8]

و اميرالمؤمنين(ع) مي‌فرمايد: «استغفار روزي را افزايش مي‌دهد.»[9] و باز از آن گرامي است كه فرمود: «فراوان استغفار كنيد تا رزق سويتان آيد.»

پيامبر گرامي اسلام(ص) نيز مي‌فرمايد: «كسي كه فراوان استغفار كند خداوند اندوه را از او مي‌زدايد و از هر تنگنايي او را مي‌رهاند و از جايي كه گمان نمي‌برد او را روزي مي‌دهد.»

بر اين همه بايد افزود كه طلب آمرزش داروي شفابخش كساني است كه به گناهان و معاصي، آلوده و بيمار شده اند و طبعاً پاكي از گناهان خود از بزرگترين موجبات تقّرب و نزديكي بنده به پروردگار خويش است.

اينك اي اهل ايمان! بشتابيد كه در ماه مغفرت و آمرزش گناهان قرار گرفته ايم. از سوي خالق يكتا درهاي رحمت و مغفرت در اين ماه گشوده است و خداي خود فرموده كه ماه مبارك رمضان ما بخشش، عفو و قبول توبه است. در مضامين دعاها و نيايش هايي كه ويژه اين ماه وارد شده است، تعابيري كه حاوي درخواست مغفرت باشد فراوان و به كثرت به چشم مي‌خورد و در اعمال ويژه شبهاي قدر اهل ايمان خواستار آزادي از عذاب آتش و غفران گناهان مي‌شوند. ذكر شريف «استغفار» وسيله‌اي است كه مداومت بر آن به ويژه در ايام و ليالي ماه مبارك رمضان، انسان را در آستانه پذيرش خداوند قرار مي‌دهد و چه سعادت و نيكبختي بالاتر از اين كه صاحب و ولي انسان از او خشنود باشد.

روزه و استغفار در شكست شيطان مكمّل يكديگرند، امام صادق(ع) به نقل از پيامبر اكرم(ص) مي‌فرمايد:

«آيا شما را خبر ندهم به آنچه كه اگر آن را انجام دهيد، شيطان از شما دوري مي‌گزيند، آنگونه كه مشرق از مغرب دور است؟ آنگاه فرمود: روزه بگيريد كه روزه چهره شيطان را سياه مي‌كند... و استغفار كنيد كه رگ گردن شيطان را مي‌گسلد!»[10]

هنگام افطار نيز استغفار و طلب آمرزش به روزه‌دار توصيه شده است و اينكه بگويد:

«بسم الله الرحمن الرحيم يا واسع المغفرة اغفر لي»

در نيايشهاي شبانه نيز روزه‌دار ملتمسانه به خداوند عرضه مي‌دارد كه: «اغفرلي تلک الذنوب العظام»

«خدايا! آن گناهان بزرگ را بر من بيامرز!».

در ادعيه روزهاي ماه مبارك نيز تعابير استغفار فراوان وجود دارد، از جمله در فرازي اينگونه آمده است:

«خداوندا ! از گناهانمان به سوي تو مي‌گريزيم، پس ما را در حالي كه از كرده‌هاي خويش تائب و پشيمان هستيم، پناه ده و در حالي كه مستغفر هستيم و از تو آمرزش مي‌طلبيم، توبه ما را بپذير.[11]

ضمن طلب مغفرت براي تمامي مؤمنان به ويژه آنانكه از اين دنيا رحلت نموده و چشم اميد به آمرزش الهي دارند، از خداي منّان خواهان آنيم كه در پرتو شفاعت مقبوله حضرت صاحب الامر(ع) استغفار و توبه اهل ايمان را پذيرا باشد، انّه غفّار الذنوب.

[1] . نساء/64.

.[2] نساء/110.

[3] . انفال/33.

[4] . بحار90/ 284، ج31.

[5] . هود/52.

[6] . نوح/10-12.

[7] . بحار90/ 278، ج7.

[8] . همان/ 277، ج2

[9] .. همان/ 277، ج4

[10] .بحار90/ 276، ج1.

[11] . دعاي اول از قسم چهارم اعمال ماه مبارك مربوط به اعمال روزهاي ماه مبارك.