فرهنگ و انديشه / گنجينه فاطمه بنتالحسن(ع) مادر باقرالعلوم(ع)
ارسال شده توسط: مدیر | بازدید شده: 1158 مرتبه |
دسته: کتابخانه امام محمد باقر علیه السلام | تاریخ: 1388.10.29 |
  |
فرهنگ و انديشه / گنجينه فاطمه بنتالحسن(ع) مادر باقرالعلوم(ع)
نويسنده: اسماعيل محمدي كرمانشاهي
زبده زمن
آن ماه كه دختر حسن بود معصومه و زُبده زَمن بود1
معصومه و زُبده زَمن بود1 معصومه و زُبده زَمن بود1
تاريخ پر فراز و نشيب اسلام، بزرگان بسياري را به عالم انسانيّت شناسانده است. اين بزرگان كه در منظر اهل معرفت، قدر و منزلتشان روشن است؛ فرزانگان و پرچمداران هدايت و راستياند؛ كساني كه از سرچشمه جوشان معرفت اهل بيت(ع) سيراب شدهاند.
آنان كه در سپيدههاي سحر، زمزمه معرفتشان عرشيان را شيفته خلوص و صفايشان مينمود و در خلوت شبهاي تارِ زندگي، اوج رضا و معنويتشان ملائكه را به تحسين وا ميداشت و شبانگاهان مزرعه خلوصشان را با اشك آبياري ميكردند. آنان كه گرد مكروهي نگشته و در چشمه زمزم معرفتشان صدها كرامت جوشيده است.
از جمع زنان، شخصيتهايي وجود دارد كه درخشش معنويتشان در سراسر تاريخ اسلام پرتو افكنده است.
يكي از اين فرزانگان دختر امام مجتبي(ع) همسر امام سجاد(ع) و مادر امام باقر(ع) است.
اين بانوي كريمه، كه تلألؤ معنويت او در طول تاريخِ اسلام نورافشاني كرده است، از خاندان پاك رسالت و عصمت است. و در شرافت و حياء و عفت سرآمد زنان عصر خود بوده است. براي او اوصافي همچون: فاضله، عالمه، صالحه، صديقه، پارسا و پرهيزگار شمردهاند.
اين ريحانه امام حسن مجتبي(ع) صاحب مقامات معنوي و كرامات بوده است. به گونهاي كه با اشاره دستش ديوارِ در حال ريزش بين زمين و آسمان معلق ماند. مقام والاي او آن چنان است كه تا مرز عصمت پيش رفته است و نسبتي اين چنين شايسته دارد:
دختر، همسر و مادر امام؛ كساني كه آيه تطهير2 در شأن و مقامشان نازل شده است. در خانههايي زندگي ميكرده كه اهل آن، در عبادت، از برگزيدگان خلق بودهاند.3
و از جهتي اين بانوي بزرگوار، مصداقِ «ارْحام مطَهَّره» است كه در زيارت وارث وارد شده است.
در صحيفه نوشته بود
سالهاي اول هجرت، مدينه در اوج عزّت و سربلندي بود و عطر دلانگيز محمدي(ص) در كوچههاي مدينه آكنده بود، مؤمنين هرگاه از كنار مسجد و منزل پيغمبر(ص) ميگذشتند، لذت استشمام عطر محمدي(ص) را ميچشيدند.
آن روزها بنيهاشم، عزيزترين خاندان مدينه بودند. همه مردم با بنيهاشم به احترام رفتار ميكردند. زنان و مردان باايمان اگر لحظاتي افتخار تشرف به حضور پيامبر اكرم(ص)، دختر و داماد او را مييافتند؛ به خود ميباليدند.
آن روزها كسي تصور سالهاي تلخ مدينه را در سر نداشت. هنوز ريحانه رسولاللّه(ص) در كوچههاي آن شهر سيلي نخورده بود و حرمتِ دامادِ رسولاللّه(ص) را نشكسته بودند. آن روزها، با حضور رسولاللّه شيرين بود. اي كاش آن روزها هرگز تمام نميشد، ولي افسوس ...!!
در يكي از آن روزها، جابر بنعبداللّه انصاري از كوچهاي گذشت، كه بوي عطر محمدي(ص) شامهاش را نوازش داد. به خانهاي رسيد؛ به دربِ آن نگاهي كرد؛ اما نميدانست كه آن را آتش خواهند زد! لحظاتي ايستاد و از اينكه ميخواست به محضر ريحانه رسولاللّه(ص) برسد، به خود ميباليد. آهسته در را كوبيد، اجازه ورود خواست؛ پس از اذنِ ورود، با شادماني به حضور دختر پيامبر(ص) راه يافت.
آن روزها، حضرت فاطمه(س) بسيار خوشحال بود، زيرا روزهاي نخست ولادت امام حسن مجتبي بود. لذا از هر سو، براي عرض تبريك و اظهار ارادت، به محضرش راه مييافتند و به فيض ديدار او مباهات ميكردند.
جابر در محضر زهرا(س) نشست؛ صحيفهاي بسيار نوراني در دست آن حضرت مشاهده كرد. پرسيد: اي سيّده زنان اين صحيفهاي كه همراه تو ميبينم، چيست؟
فرمود: اسامي ائمّهاي كه از نسل من هستند در آن نوشته شده. جابر صحيفه را درخواست كرد تا بخواند.
حضرت زهرا(س) فرمود: اي جابر اگر ممنوع نبود، آن را به دست تو ميدادم؛ ولي دست زدن به آن جايز نيست؛ مگر براي نبي يا وصيّ نبي يا اهل بيت نبي؛ فقط اجازه داري بدون آنكه بدان دست بزني آن را بخواني.
جابر، اسامي ائمه(ع) را كه به همراه نامهاي پدران و مادران آنان در آن صحيفه نوشته بود خواند.
بر اساس حديث معتبر «لوح»
كه جابر آن را
روايت كرده است
مادر امام باقر(ع)
به «امّعبداللّه»
مشهور بوده است.
در قسمتي از روايت جابر چنين آمده است: ابوجعفر محمد بنعلي معروف به باقر(ع)، مادرش امعبداللّه دختر حسن بنعلي بنابيطالب است.4
نامها، كنيهها و القاب
نامها: فاطمه5 و زينب6
كنيهها: مشهورترين كنيه مادر امام باقر(ع) «امّعبداللّه»7 است. كنيههاي ديگر اين بانو «امّالحسن»8 و «امّعبده»9 است، و به قولي به جاي امّعبده، امّعبيده نيز ذكر شده است.10
القاب: صديقه،11 آمنه،12 تقيّه13 و مُحسنه.14
زينبِ امام حسن(ع)
در خاندان پيامبر(ص)، پس از نام فاطمه، يكي از نامهاي مورد توجه اهل بيت عصمت و طهارت(ع) براي دختران نام «زينب» بوده است.
ائمه(ع) به ياد مادر مظلومهشان، نامِ دختران خويش را بيشتر فاطمه مينهادند. و بعد از آن نام عمه بزرگوارشان «زينب» را كه پيامرسان شهداي كربلا بود، براي دختران خود برميگزيدند.
زينب، دختر امام حسن(ع)، كه به حق زينب و زينت آن حضرت است، از اسامي زيبا و مبارك امّعبداللّه مادرِ امام محمدباقر(ع) است.15
مادر امّعبداللّه
در باره نامِ مادر فاطمه بنتالحسن با كنيه «امّعبداللّه» اقوال مختلفي در كتب تاريخي موجود است.
البته يكي از علل اين اختلاف نظر، اقوال مختلفي است كه در باره تعداد و اسامي دختران امام حسن(ع) وجود دارد. تعداد دختران امام حسن(ع) را يك،16 پنج و هفت نفر17 شمردهاند كه اسامي آنان بنا بر گفتار شيخ مفيد چنين است:
1ـ امّالحسن
2ـ امّالحسين
مادر اين دو بانوي بزرگوار، امّبشير دختر ابيمسعود بنعقبة بنعمرو بنثعلبه خزرجيه است.
3ـ فاطمه بنتالحسن
مادر اين بانوي گرامي، امّاسحاق دختر طلحة بنعبيداللّه التميمي است.
4ـ امّعبداللّه
5ـ فاطمه
6ـ امّسلمه
7ـ رقيه
در بين اسامي فرزندان ائمه(ع) اسامي و القاب مشترك فراوان ديده ميشود اما كمتر ديده شده كه كنيه مشترك داشته باشند. بر اساس حديث معتبر «لوح» كه جابر آن را روايت كرده است، مادر امام باقر(ع) به «امّعبداللّه» مشهور بوده است. بنابراين، امّعبداللّه كه در رديف چهارم اين اسامي قرار دارد مادر امام باقر(ع) بوده و نام او فاطمه است. در اين صورت اسامي دختران امام حسن(ع) كه به نام فاطمه بودهاند؛ سه نفرند.
اما فاطمه بنتالحسن كه داراي كنيه امّعبداللّه است، همان بانوي رديف چهارم است. اين قول با نظر شيخ مفيد موافق است؛ گرچه وي بدان تصريح نكرده است.
اقوال ديگر:
صاحب ريحانةالادب نام مادر اين بانوي بزرگوار را «اسماء بنت عبدالرحمان بنابيبكر» ميداند.18 ولي مستندي براي آن ذكر نكرده است.
صاحب كتاب حبيب السير و برخي ديگر، نام مادر اين بانوي ارجمند را «امّاسحاق» ميدانند.19
اعيانالشيعه در شرح حال «امّعبداللّه» نام مادرِ وي را «امّفروه»20 دختر قاسم بنمحمد بنابيبكر دانسته است.
با توجه به اينكه مشهور است كه امّفروه دختر قاسم بنمحمد، مادرِ امام صادق(ع) است، اين قول كه امّفروه مادر امّعبداللّه است، صحيح نيست.
صحيحترين قول آن است كه مادر اين بانوي بزرگوار، كنيز بوده و با نظر شيخ مفيد در ارشاد موافقت دارد.
ازدواج خجسته
ز وصلتي كه چو خورشيد و ماه پيوندش به عرش بسته شده، آسمان چراغان شد
به عرش بسته شده، آسمان چراغان شد به عرش بسته شده، آسمان چراغان شد
بيش از نيم قرن از هجرت تاريخي رسول اكرم(ص) به مدينه ميگذشت. در آن ايام پيوندي خجسته در خاندان پاك پيامبر(ص) به وقوع پيوست.
اين پيوند يكي از زيباترين رخدادهاي شيرين تاريخ اسلام است. دو نسل امامت به هم رسيد و از اينها فرزنداني پاك و طاهر به وجود آمد كه ائمه(ع) به آن مباهات ميكردند.
اين پيوند مبارك كه بين حضرت امام زينالعابدين(ع) و فاطمه دختر امام حسن مجتبي(ع) برقرار شد، شادي و سرور را به خاندان پاك پيامبر(ص) هديه كرد و لبخند مسرت را بر لبان مبارك آنان نشاند.
در بيشتر كتب معتبر نوشتهاند تنها همسري كه به عقد دائمي امام سجاد(ع) در آمد، فاطمه دختر امام حسن بوده است.21
در نتيجه اين ازدواج كه در دوران امامت امام حسين(ع) انجام گرفت،22 پنجمين اختر آسمان امامت به موهبتي بزرگ رسيد، زيرا وي نخستين امامي است كه از نسل پاك امام حسن و امام حسين(ع) به وجود آمد و به سبب اين كرامت به: «هاشميٌ مِن هاشِمييّن وَ عَلَويٌّ مِنْ عَلَوييّن وَ فاطِميٌّ مِنْ فاطِمييّن» نايل شد.23
از آن پس امامت از نسل حسنين(ع) امتداد يافت و ائمه بعدي(ع) از امام باقر(ع) تا امام مهدي(عج) به اين كرامت مفتخر شدند كه از نسل سبطين پيغمبر باشند و فاطمه بنت الحسن مادر هشت امام شيعه گرديد.
فروزنده مستوفي در شعر زيبايي سروده است:
به بوستان امامت گلي شكوفا شد چو بود مادر او دخت مجتبي در عرش ز وصلتي كه چو خورشيد و ماه پيوندش چو مهر و ماه قرين گشت زان دو نطفه پاك وجود باقر از آن ظاهر و درخشان شد24
كه نور حق ز جبينش چو مه نمايان شد به همسري پسر عم به عهد و پيمان شد به عرش بسته شده آسمان چراغان شد وجود باقر از آن ظاهر و درخشان شد24 وجود باقر از آن ظاهر و درخشان شد24
در زيارتنامهاي كه از امام رضا(ع) براي خواهرش حضرت فاطمه معصومه(س) صادر شده چنين ميخوانيم:
«السَّلام عليكِ يا بنْتَ الحسَنِ وَ الحسين عليهالسلام؛25
سلام بر تو اي دختر حسن و حسين(ع)» كه تصريح به اين موهبت دارد.
ميلاد نور
در شهر مدينه جنت پاك بو جعفر باقر اندر او زاد آن روضه پاك جنت آباد26
مسندگه پادشاه لو لاك آن روضه پاك جنت آباد26 آن روضه پاك جنت آباد26
هنگامي كه فاطمه دختر امام مجتبي(ع) به وجود مبارك امام باقر(ع) حامله شد به قدري ضعيف شده بود كه گاهي بيهوش ميشد و به خواب ميرفت. يك روز در عالم رؤيا فردي را ديد كه او را به فرزندي دانا و بردبار، بشارت داد. وقتي كه از خواب برخاست، از جانب راست خود از كنار خانه، صدايي شنيد كه گوينده آن را نميديد؛ امام سخنان او را ميشنيد كه ميگفت: حامله شدي به بهترينِ اهل زمين و بازگشت تو به سوي خير و سعادت است و بشارت باد بر تو به فرزندي بردبار و دانا.
از آن وقت ديگر در خود ثقل و سنگيني نديد تا آنكه نه ماه از حمل او گذشت. در اين
در بيشتر كتب معتبر نوشتهاند
تنها همسري كه به عقد دائمي امام سجاد(ع) در آمد فاطمه دختر امام حسن بوده است.
ايام صداي ملائكه را در خانه خود بسيار ميشنيد.27
زمان ولادت امام محمد باقر(ع) فرا رسيد، مدينه در آستانه درخششي نو قرار گرفت، و امّعبداللّه در آن هنگام نوري مشاهده كرد، نوري كه هيچ كس غير از معصومين(ع) و مادران آنان، قادر به ديدن چنين نوري نيست.
هنگامي كه امام محمد باقر(ع) متولد شد، روي به جانب قبله گرداند و سه مرتبه عطسه كرد، بعد از آن حمد حق تعالي را بجا آورد. در تمام آن روز و شب از صورت و دستهاي امام باقر(ع) نور زردي مانند طلا ساطع ميشد.28
شاعر شيرين سخن در خصوص چگونگي رؤياي فاطمه بنتالحسن چنين سروده است:
به مادر هم بشد الهام در خواب به فرزندي شكيبا و توانا چو شد بيدار بشنيد از سوي راست مَهين رخسار اين پور همايون چو اين مولود پاك از آل طاها شبيه خاتم پيغمبرانست نهال طُهر زينالعابدين است كمال مجتبي در او نشان است چو اُمّش فاطمه بنت حسن بود ز دُرج حكمت و برج ولايت بشد اين گوهر رخشان عنايت29
كه از قاصد بشارت را تو درياب به دلبندي نجيب و پاك و دانا كه عالي خلقت حق چهره آراست منوّر كرد كوه و دشت و هامون گرامي خلقت معبود يكتا تسليبخش روح و جسم و جان است گرامي نجل ختمالمرسلين است نشان از مادر پاكش عيان است ز زهدش در زمانه صد سخن بود بشد اين گوهر رخشان عنايت29 بشد اين گوهر رخشان عنايت29
مادر گرامي امام محمد باقر(ع) زني نمونه و ممتاز و صاحب كرامت بود.
ديگر فرزند فاطمه بنت الحسن عبداللّه باهر است.
وي داراي كنيه «ابومحمّد» و معروف به «عبداللّه باهر» از برادرش امام محمد باقر(ع) بزرگتر بوده است و كنيه امّعبداللّه كه فاطمه بنت الحسن مادر بزرگوار آن جناب بدان مشهور است، به مناسبت نام برادرش عبداللّه است.
وي به دليل حُسن جمال و درخشندگي رخسار «باهر» لقب گرفت.30
عبداللّه باهر، متولي اوقاف پيغمبر(ص)31 بود و سپس به توليت اوقاف امير مؤمنان(ع) رسيد.32
مدت عمر عبداللّه باهر 57 سال بوده است.33 مورخان بدون هيچ اختلافي اين دو تن را از فرزندان «امّعبداللّه» شمردهاند، اما منابع بسياري تعداد فرزندان امّعبداللّه را چهار پسر شمردهاند و نام دو تن ديگر را حسن و حسين گفتهاند و نقل شده كه اين دو در كودكي درگذشتهاند.34
بانوي صاحب كرامت
مادر گرامي امام محمد باقر(ع) زني نمونه و ممتاز و صاحب كرامت بود. كرامت در لغت به بزرگي، عزّت و بزرگواري معني شده است و در اصطلاح امر خارقالعادهاي است كه خداوند جهت گراميداشت دوستان خاصّ و خالص خويش به آنان اعطاء نموده و فرق آن با معجزه آن است كه معجزه براي اثبات نبوت يا امامت است ولي كرامت چنين نيست.35
كرامتِ بزرگي كه از اين بانوي بزرگوار صادر شده، شگفتانگيز و شنيدني است. امام محمد باقر(ع) فرزند شايسته آن بانوي باشرافت ميفرمايد:
«كانَتْ اُمِّي قاعِدَةً عِنْدَ جِدارٍ فَتَصَدَّعَ الجِدار وَ سَمِعْنا هِدِّةً شَديْدةً فَقالَتْ بِيَدِها: لا وَ حقَّ المُصْطَفي ما اَذِنَ اللّهُ لَكَ فِي السُّقُوطْ، فَبَقِيَ مُعَلَّقا فِي الْجوِّ حَتّي جازَتْهُ، فَتَصَدَّقَ أبي عَنْها بِمَائَة دِيْنارٍ؛36
مادرم كنار ديواري نشسته بود، ناگاه ديوار شكاف برداشت و صداي مهيبي به گوش رسيد، مادرم با دستش اشاره كرد و گفت: نه، به حقّ مصطفي. خداوند به تو اجازه فرو افتادن ندهد. پس ديوار در هوا معلق ماند، تا آنگاه كه از كنار آن گذشت. پس پدرم (امام سجاد(ع))37 به سبب دفع آن خطر، صد دينار صدقه داد.»
صديقه
يكي از ويژگيها و القاب شريف اين بانوي بزرگوار «صديقه» است. امام صادق(ع) پيشواي ششم شيعيان، روزي از جده خويش ياد نموده و در بارهاش فرمود:
«كانَتْ صِدِيْقَةً لَمْ تُدْرِكْ فِي آلِ الْحَسَنِ مِثْلُها؛38
او زني راستگو بود كه در خاندان امام حسن زني همانند او يافت نشد.»
در اين حديث شريف براي اين بانوي گرانقدر دو ويژگي ممتاز ذكر شده است:
يكي صديقه و ديگري نمونه و ممتاز بودن در خاندان امام حسن(ع).
در معني صديقه نوشتهاند كه؛ زني كه در حدّ اعلي، حقّ را تصديق كند، صديقه ميگويند.39
«صديقين» گروهي هستند كه با انبياء، صالحين و شهداء همراه و همقافلهاند، اينان قافلهسالار كوي الهياند.40
در آيه 69 سوره نساء، «صديقين» در رديف نبيين، شهداء و صالحين قرار گرفتهاند.
مطلب ديگر كه در باره صديقين داراي اهميت است، اينكه صديقه را فقط صديق غسل ميدهد. اين حديث بدين معنا اشاره دارد:
مفضل بنعمر ميگويد: از امام صادق پرسيدم، چه كسي حضرت فاطمه را غسل داد؟
حضرت فرمود: اميرالمؤمنين(ع) فاطمه(س) را غسل داد. مفضل ميگويد اين مطلب براي من سنگين به نظر رسيد. امام(ع) فرمود: مثل اينكه از اين خبر تعجب ميكني؟! گفتم: بله، فدايت گردم، همين طور است. حضرت فرمود: اين مطلب برايت هيچ سنگين نباشد، زيرا زهرا(س) صديقه است و صديقه را فقط صديق غسل ميدهد، مگر نميداني حضرت مريم را كه صديقه بود كسي جز حضرت عيسي غسل نداد.41
ويژگي ديگري كه از سخن امام صادق(ع) براي جدهاش به دست ميآيد آن است كه وي برگزيده زنان خاندان امام حسن(ع) است.
بانوي نيكوكار
امام صادق(ع) در جايي ديگر ميفرمايد: «كانَتْ مِمَنْ آمَنَتْ و آتَّقَتْ و اَحْسَنَتْ و اللّه يحب الْمُحْسِنين؛42
او از زنان مؤمنه، پرهيزكار و نيكوكار بود و خداوند نيكوكاران را دوست دارد.»
در سايهسار كلام صادق(ع)
امام صادق(ع) در باره مادران ائمه(ع) فرمودهاند: چون يكي از مادران ائمه(ع) به يكي از ايشان حامله شود، در تمام آن روز بر او سستي و فتوري حاصل ميشود مانند غش. پس مردي را در خواب ميبيند كه او را بشارت ميدهد به فرزندي دانا و بردبار، چون از خواب بيدار ميشود از جانب راست خود و از كنار خانه صدايي ميشنود كه ميگويد:
حامله شدي به بهترين اهل زمين و بازگشت تو به سوي خير و سعادت است و بشارت باد تو را به فرزندي بردبار و دانا. در اين ايام صداي ملائكه را در خانه خود بسيار ميشنود.43
با اين توصيف، مادران ائمه(ع) از جمله «امّعبداللّه» داراي مقامي بوده كه لااقل در ايام حمل امام باقر(ع) صداي ملائكه را ميشنيده است و اين ويژگي مصداق مُحدَّثه بودن است. «محدَّثه كسي است كه صداي فرشتگان را ميشنود، ولي او را نميبيند».
اگر اين تعريف براي محدَّثه بودن كافي باشد اين بانوي گرانقدر در زمره «محدَّثين» خواهد بود.
مُحَدِّثه
يعني كسي كه حديثي از او صادر شده است. در كتاب «محدَّثات شيعه» از فاطمه همسر امام سجاد(ع) به نام «محدَّثه» ياد شده است.44
گرچه در كتاب محدثات شيعه، مستندي براي احاديث اين بانوي گرانقدر ذكر نشده است؛ ولي در كتاب شريف بحارالانوار، روايتي در باره علامات ظهور امام زمان(عج) از ايشان نقل شده است.
خبر از آينده
سَمعْتُ بِنْت الْحَسَنِ بنِعَلي عليهماالسلام تَقُول:
«لا يَكُونُ هذا الاَمْرُ الَّذي تَنْتَظِرُونَ حَتّي يَبْرَأ بَعْضُكُم مِنْ بَعْضٍ وَ يَلْعَن بَعْضُكُم بَعْضَا وَ يَتْفَل بَعْضُكُم فِي وَجْهِ بَعْضٍ وَ حَتّي يَشْهَدَ بَعْضُكُم بِالكُفْرِ عَلي بَعْضٍ.
قُلْتُ: ما فِي ذلِكَ الخَيْر؟
قالَ: اَلْخَيْرُ كُلُّه فِي ذلِكَ عِنَدَ ذلِكَ يَقُومُ قائِمنا فَيَرْفَعُ ذَلِكَ كُلُّه؛45
عميره دختر نفيل ميگويد:
شنيدم كه دختر حسن بنعلي(ع) فرمود:
ظهوري كه منتظر آن هستيد تحقق پيدا نميكند تا آن زمان كه بعضي از شما از بعضي ديگر دوري كنند و برخي از شما برخي ديگر را لعن كنند و گروهي از شما آب دهان بر صورت گروهي ديگر بيندازد؛ تا آنجا كه جمعي از شما بر كفرِ جمعي ديگر شهادت دهند.
پرسيدم: در آن زمان خير در چيست؟
فرمود: خير تمامش در ظهور است. در آن روز قائم ما قيام ميكند و تمام آن دشمنيها را از بين ميبرد.»
بر اساس اين حديث شريف در باره فاطمه بنت الحسن دو نكته اهميت دارد:
يكي آنكه طبق سند روايت، فرد يا افرادي از زنان از محضر اين بانوي گرانقدر استفاده علمي و معنوي ميبردهاند. چنانكه عميره، دختر نفيل، شاگرد اين بانوي بزرگوار بوده است. ديگر آنكه متن حديث نشان از كرامت اين بانوي والامقام و علم او به برخي از حوادث آينده است.
وفات
تاريخ در باره وفات و محل دفن اين بانوي بزرگوار تصريح و حتي اشارهاي نكرده است. البته اگر به گذشتهها بازگرديم و اوراقي از تاريخ آن عصر را مطالعه كنيم، در مييابيم كه شدت اختناق بنياميه به گونهاي بوده كه امروزه ما نميتوانيم خبري از زمان يا محل وفات آن بزرگوار به دست آوريم.
امام صادق(ع):
او زني راستگو بود كه در خاندان امام حسن زني همانند او يافت نشد.
--------------------------------------------------------------------------------
1 ـ تاريخ محمدي، شيخ حسن كاشي، ص127.
2 ـ اشاره به آيه 23، سوره احزاب «انما يريد اللّه ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا» ترجمه: «خدا فقط ميخواهد آلودگي را از شما خاندان [پيامبر] بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند.»
3 ـ اشاره به آيه 36، سوره نور، «في بيوتٍ اذن اللّه ان ترفع و يذكر فيها اسمه يسبح له فيها بالغدو و الاصال» ترجمه: در خانههايي كه خدا رخصت داده كه [قدر و منزلت [آنها رفعت يابد و نامش در آنها ياد شود. در آن [خانه]ها هر بامداد و شامگاه او را نيايش ميكنند.
4 ـ بحارالانوار، علامه مجلسي، ج36، ص194، ح2.
5 ـ اعيان الشيعه، ج8، ص390 و دهها منبع ديگر.
6 ـ اخبار الزينبات، ص126.
7 ـ بحارالانوار، ج46، ص215 و دايرة المعارف تشيّع، ج2، ص504.
8 ـ همان.
9 ـ همان و التهذيب، ج6، ص77.
10 ـ عوالم المعارف الاحوال من الآيات و الاخبار و الاقوال، ج19، الامام محمد بنعلي الباقر عليهالسلام، الشيخ عبداللّه البحراني الاصفهاني و مستدركاتها: السيّد محمدباقر بنالمرتضي الموحد الابطحي الاصفهاني، قم، مؤسسة الامام المهدي، 1413ق، ص16 و 17.
11 ـ اصول كافي، ج1، ص536.
12 ـ تواريخ النبي و الآل، ص90.
13 ـ همان.
14 ـ همان.
15 ـ ر.ك: اخبار الزينبات، العلاّمه ابيالحسين يحيي بنالحسن بنجعفر الحجة بنعبيداللّه الاعرج بنالحسين الاصغر بنالامام السجاد عليهالسلام، نشره و قدّم له: محمد الجواد الحسيني المرعشي النجفي، ص126 لازم به توضيح است كه كتاب از منابع معتبر قرن سوم هجري است و تنها كتابي است كه نام مادر امام باقر(ع) را زينب نوشته است. در كتابهاي ديگر از اين بانوي بزرگوار با اين اسم يادي نشده است. مأخذ كتاب «الزينبات في بيت النبوة»، نشوه علواني، دمشق، 1418 كه در ص164 كه از اين بانو ياد نموده نيز همين كتاب «اخبار الزينبات» است.
16 ـ حبيب السير، ج2، ص32، خواند امير، كتابفروشي خيام، 1362؛ ابن شهر آشوب نيز تعداد فرزندان حضرت را يك دختر و سيزده پسر شمرده است؛ حقايق پنهان، احمد زماني، ص358.
17 ـ حبيب السير، ج2، ص32.
18 ـ ريحانةالادب، ج8، ص312، ميرزا محمدعلي مدرس تبريزي، انتشارات خيام، 1374؛ دايرةالمعارف تشيّع، ج2، ص504، نشر شهيد سعيد محبّي، تهران، 1375.
19 ـ حبيب السير، غياثالدين بنهمامالدين الحسيني (خواندامير)، كتابفروشي خيام، 1362، ج2، ص32.
20 ـ اعيانالشيعه، العلامه السيّد محسن الامين، ج8، ص390، همچنين در كشف الغمّه في معرفةالائمه، العلامه المحقق ابيالحسن علي بنعيسي بنابيالفتح الاربلي، بيروت، دار الكتاب الاسلامي، 1401، ه···.ق، ج2، ص332. مطلب فوق را آورده است ولي در پاورقي اشتباه مزبور را مرتفع نموده است. و چون مأخذ «اعيانالشيعه» هم كتاب «كشفالغمه» است، بايد گفت كه قول اعيانالشيعه صحيح نيست ضمنا به پاورقي كشفالغمه اشارهاي نشده است.
21 ـ ناسخ التواريخ امام سجاد عليهالسلام، ج8، ص40.
22 ـ معصوم هفتم و هشتم، ص5، جواد فاضل، مؤسسه مطبوعاتي علمي.
23 ـ بحارالانوار، ج46، ص215، ح13؛ اعيان الشيعه، العلامه السيد محسن الامين، ج8، ص310.
24 ـ رهآورد خانه خدا، فروزنده مستوفي، (درّي)، ص36، 1349.
25 ـ بحارالانوار، علامه مجلسي، ج102، ص266، ح4؛ زيارتنامه حضرت معصومه(س) در مفاتيح الجنان.
26 ـ تاريخ محمدي، ص127.
27 ـ منتهيالامال، ج2، ص174، اقتباس از حديث امام صادق(ع).
28 ـ همان.
29 ـ انوار جاويدان، محمدحسين جلالي، [بيجا، بيتا]، ص112.
30 ـ منتهيالامال، ج2، ص101؛ ناسخالتواريخ امام سجاد عليهالسلام، ج8، ص40.
31 ـ ناسخالتواريخ امام سجاد عليهالسلام، ج8، ص40.
32 ـ همان و منتهيالامال، ج2، ص101؛ رياحينالشريعه، ج3، ص16.
33 ـ همان.
34 ـ سلسله آل بيت النبي(ص)، ج2، ص464.
35 ـ ر.ك: معارف و معاريف، سيد مصطفي حسيني دشتي، قم، ج8، ص481، 1376ش.
36 ـ اصول الكافي، بيروت، دارالاضواء، ج1، ص536، محمد بنيحيي عن محمد بناحمد عن عبداللّه بناحمد بنصالح بنيزيد عن عبداللّه بنالمغيرة عن ابوالصباح عن ابوجعفر عليهالسلام.
37 ـ در كتاب زنان مرد آفرين تاريخ، ص169، محمد محمدي اشتهاردي، قم، مؤسسه انتشارات نبوي، 1376، به اشتباه نام امام صادق(ع) ذكر شده است.
38 ـ اصول الكافي، ج1، ص536.
39 ـ معارف و معاريف، ج6، ص671، البته نقل شده كه نام صديقه را امام سجاد(ع) بر وي گذاشت. حياةالامام محمد باقر عليهالسلام، باقر شريف القرشي، بيروت، دارالبلاغه، ج1، ص19.
40 ـ زن در آيينه جلال و جمال، ص168، آيةاللّه جوادي آملي، مركز نشر اسراء، 1375ش.
41 ـ جرعهاي از كوثر، عليرضا سبحانينسب، ص122، قم، 1375. به نقل از وسائل، ح2825.
42 ـ تواريخ النبي و الآل، الشيخ محمدتقي تستري، ص90.
43 ـ منتهيالامال، حاج شيخ عباس قمي، ج2، ص174.
44 ـ محدثات الشيعه، دكتر نهلا غروي نائيني، ص240.
45 ـ بحارالانوار، ج52، ص211، ح58.
|
|
| چاپ این نسخه درجه: 0.00 چند مرتبه به این پست امتیاز داده اند: 0 مرتبه |