كتابهاى ØØ¯ÙŠØ«Ù‰ از نگاه امام خمينى (ره)
اØÙ…د عابدى*
براى استدلال به يك ØØ¯ÙŠØ«, ابتدا بايد اعتبار آن را مورد ارزيابى قرار داد Ùˆ چنانچه با دليل معتبر, صØÙ‘ت صدور آن روايت به دست آمد, آن گاه مى توان طبق آن عمل نمود. هرعلمى از علوم اسلامى, ملاكهايى براى تشخيص ØØ¯ÙŠØ« صØÙŠØ Ùˆ ميزان اعتبار آن دارد Ùˆ از آنها بهره مى گيرد. در علم Ùقه, بيشترين توجّه به بررسى سند اختصاص دارد. در علم اخلاق Ùˆ معار٠و ØªÙØ³ÙŠØ±, به سند, كمتر توجّه شده Ùˆ نظرها بر Ù…ØØªÙˆØ§Ù‰ ØØ¯ÙŠØ«, متمركز است; امّا در علم Ùقه, تنها بررسى سند براى Ø§ØØ±Ø§Ø² صدور آن, كاÙÙ‰ نيست; بلكه ابتدا بايد منبع ØØ¯ÙŠØ« Ùˆ كتابى كه ØØ¯ÙŠØ« از آن Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ شده است, قابل اعتماد باشد Ùˆ پس از آن, به بررسى سند پرداخته شود.
مبناى استوارى كتب ØØ¯ÙŠØ«
هر كتاب ØØ¯ÙŠØ«Ù‰ از جهات متعدد بايد مورد Ø¨ØØ« قرار گيرد:
1. صØÙ‘ت انتساب كتاب به مؤل٠آن,
2. قابل اعتماد بودن اصل كتاب,
3. مصون بودن كتاب از ØªØØ±ÙŠÙ Ùˆ دستخوش٠ØÙˆØ§Ø¯Ø«Ù’ بودن, Ùˆ كم Ùˆ زياد نشدن آن از زمان مؤل٠تا زمان ØØ§Ø¶Ø±.
پس از آنكه تمام جهات Ùوق ثابت گرديد, آن گاه بايد سند آن Ø§ØØ§Ø¯ÙŠØ« را مطالعه Ùˆ بررسى نمود.
تعداد اندكى از كتابها (همچون كتب اربعه), نيازى به اين Ù…Ø¨Ø§ØØ« ندارند; زيرا به صورت متواتر, براى ما ثابت شده است كه مثلاً كتاب (كاÙÙ‰)يى كه امروز موجود است, بدون هيچ كم Ùˆ زياد شدن, همان كتابى است كه مرØÙˆÙ… كلينى در ابتداى قرن چهارم هجرى تألي٠نموده است; علاوه بر آنكه سند متّصل نيز بر آن وجود دارد Ùˆ از زمان ما تا زمان كلينى, همه راويان اين كتابْ مشخّص اند. گرچه اين گونه سند, جنبه تيمّن Ùˆ تبرّك داشته, تأثيرى در اعتبار روايات اين كتاب ندارد; ولى اين Ø¨ØØ« در ساير كتابها مورد نياز Ùˆ ضرورى است. به عنوان مثال, اØÙ…د بن Ù…ØÙ…د بن خالد برقى, Ù…ØØ¯Ù‘ثى بزرگ است كه عدالت Ùˆ وثاقت Ùˆ علم او براى ما روشن Ùˆ ثابت گرديده است. او مؤل٠كتاب (Ø§Ù„Ù…ØØ§Ø³Ù†) است Ùˆ در اين كتاب, روايات Ùقهى Ùˆ آداب Ùˆ سنن را گردآورى نموده است. Ø§ØØ§Ø¯ÙŠØ« اين كتاب, عموماً Ù…ÙØ³Ù†Ø¯ بوده, سند آنها از مؤل٠تا امام معصوم(ع), به صورت متّصل نقل شده است;امّا در عين ØØ§Ù„, اين كتاب براى ما قابل اعتماد نيست; زيرا نمى دانيم آنچه امروز به نام (Ø§Ù„Ù…ØØ§Ø³Ù†) موجود است, آيا دقيقاً همان نوشته مؤل٠آن است يا خير; بلكه مى دانيم اين كتاب, در همان قرن سوم Ùˆ چهارم, دستخوش ØªØØ±Ù‰
٠گرديده Ùˆ مقدارى به آن Ø§ÙØ²ÙˆØ¯Ù‡ شده است; همچنان كه ØªØØ±ÙŠÙ به كاستى نيز به آن روى آورده است.
به عبارت ديگر, در مورد كتاب (Ø§Ù„Ù…ØØ§Ø³Ù†), وثوق به مؤلّÙ٠داريم نه به مؤلَّÙ; امّا در مورد كتاب (كاÙÙ‰), هم وثوق به مؤلّÙ٠است Ùˆ هم به مؤلَّÙ.
با توجّه به آنچه گذشت, بايد قبل از Ø¨ØØ« از سند روايات, نگاهى جامع به اصل كتاب داشت Ùˆ ميزان اعتبار آن را مشخّص نمود Ùˆ چنانچه اصل كتاب, سند قطعى يا ظنّى معتبر نداشته باشد, Ø¨ØØ« از سند روايات آن, سودى نخواهد داشت. به همين جهت, نگاه امام خمينى(ره) را به برخى كتابهاى معرو٠و مهمّ ØØ¯ÙŠØ«Ù‰, در اينجا مورد تØÙ„يل Ùˆ بررسى قرار مى دهيم.