سلام در قرآن Ùˆ اØاديث
اكبر آقايانيچاوشي
امروزه واژه «سلام» تنها به عنوان جزئي از آداب اجتماعي به Øساب ميÂآيد Ùˆ غالباً كاربردي Ùراتر از Ù„Ùظ ندارد Ùˆ Ú†Ù‡ بسا اÙراد Ùˆ گروه‌هايي كه Ù„Ùظاً به يكديگر سلام ميÂگويند، اما در انديشه Ùˆ عمل خير Ùˆ ØµÙ„Ø§Ø ÙŠÚ© ديگر را نمي‌خواهند؛ در Øالي كه واژه «سلام» معناي گسترده Ùˆ وسيعي دارد Ùˆ اگر مطابق معنايش، آن گونه كه در آيات قرآني Ùˆ روايات معصومين(عليهم السلام) مذكور است، استÙاده ‌شود، امنيت، سلامتي، ØµÙ„Ø Ùˆ آشتي Ùˆ خيرخواهي را با خود به ارمغان خواهد آورد Ùˆ در نتيجه آنجا كه سلام باشد، ديگر جايي براي نيرنگ Ùˆ دشمني نخواهد بود.
نوشته Øاضر كوششي است پيرامون معناي اين واژه Ùˆ موارد استعمالش در قرآن Ùˆ Øديث.
از گذشتهÂهاي دور تاكنون بين انسانها مرسوم است كه هنگام ملاقات يكديگر به نوعي به هم اداي اØترام Ùˆ اظهار علاقه Ùˆ Ù…Øبت مي‌كنند. گاه الÙاظي بيان ميÂدارند Ùˆ گاه اعمالي انجام مي‌دهند كه در Ùرهنگ Ùˆ آداب Ùˆ رسوم اقوام Ùˆ ملل مختلÙØŒ متÙاوت است.
بين عرب‌زبانها Ú¯Ùتن عبارت «Øيات الله» مرسوم است. يعني خداوند تو را زنده بدارد كه در واقع تØيت آنان به شمار مي‌آيد Ùˆ دعايي از سوي گوينده در ØÙ‚ مخاطب است.
واژه «تØيه» برگرÙته از Øيات (راغب اصÙهاني، بي تا: 140) Ùˆ مصدر باب تÙعيل است كه در اصل «تØييه» بر وزن «تصليه» بوده Ùˆ پس از ادغام بر وزن «تقيه» شده است، Ùˆ چون اين واژه در مقام تكريم Ùˆ بزرگداشت استعمال مي‌شود، مطلق بر Ùˆ اكرام را تØيه Ú¯Ùته‌اند. (طهراني، بي تا: 53)
عرب‌هاي عصر جاهليت با Ú¯Ùتن عبارتهاي مختل٠از جمله: «انعم صباØاً، ابيت اللعن Ùˆ سلام عليكم.» به يكديگر تØيت مي‌گÙته‌اند، Ùˆ به نظر مي‌رسد كه سلام عليكم را در مسالمت به كار ميÂبرده‌اند، يعني بين ما جنگ Ùˆ ستيزي نيست. (ابن منظور، بي تا: ج 6ØŒ ص 342)
سلام، تØيت اسلام
«سلام» مصدر ثلاثي مجرد از باب ÙَعÙÙ„ÙŽ ÙŠÙعَل٠به معني سالم ماندن، Ùˆ نيز اسم مصدر از باب تÙعيل است به معني تØيت Ùˆ درود مسلمانان.‌ (البستاني، بي تا: 424)
براي «سلام» در کتاب‌هاي لغت معاني متعددي بر شمرده‌اند كه از جمله آنها:
مطيع Ùˆ تسليم شدن، سالم ماندن از عيب‌ها، در امان بودن، ØµÙ„Ø Ùˆ آشتي و… است. (المعجم الوسيط، بي تا: 446) Ùˆ «سلام» از نام‌هاي خداي سبØان است، چنانكه رسول اكرم(صل الله عليه Ùˆ آله) Ùرمود:
ان السلام اسم من اسماء الله تعالي ÙاÙشوه بينكم. (متقي هندي، 1413 هـ.Ù‚: ج9ØŒ ص 113ØŒ Ø´ 25237)
سلام يكي از نام‌هاي خداي متعال است. پس آن را در ميان خود رواج دهيد!
Ùˆ Ú¯Ùته‌اند: چون Ø¢Ùات Ùˆ عيب‌هايي كه بر Ø¢Ùريده‌ها مي‌رسد از Øضرتش به دور است، از اين رو با واژه «سلام» توصي٠شده است.(راغب اصÙهاني، بي تا:239)
اكنون كه معناي دو واژه «تØيت» Ùˆ «سلام» روشن شد، بايد بدانيم كه تØيت اسلام، سلام است.
چنانكه پيامبر عظيم الشأن اسلام (ص) Ùرموده‌اند:
السلام تØيه لملتنا. (متقي هندي، 1413 هـ.Ù‚: ج9ØŒ ص114ØŒ Ø´25242)
سلام، تØيت آييني ما است.
Ùˆ از امام باقر Ùˆ صادق(عليهما السلام) در تÙسير آيه شريÙÙ‡:
Ùˆ اذا Øيينم بتØيه ÙØيوا باØسن منها او ردوّها … (نساء/86)
نقل شده است كه Ùرموند:
منظور از «تØيت» در آيه، سلام Ùˆ هر گونه نيكي است. (العروسي الØريزي، بي تا: ج1ØŒ ص524)
آري، «سلام» تØيت اسلام است كه در كتاب Ùˆ سنت بسيار مورد توجه قرار گرÙته است Ùˆ مسلمانان به آن ترغيب شده‌اند.
عنايت به معناي گسترده Ùˆ وسيع واژه «سلام» از يك سو، Ùˆ نقش سازنده آراسته شدن به چنين اخلاقي در جامعه از سوي ديگر، مسلمانان را بر آن ميÂدارد كه در سلام كردن به ديگران از مرØله Ù„Ùظي، يعني اداي اØترام ظاهري، پا را Ùراتر نهند Ùˆ با جان Ùˆ دل بر مخاطب سلام گويند، طوري كه او را از ستم Ùˆ تعدي Ùˆ سلب آزادي‌هاي خدادادي ايمن بدارند، در آسايش Ùˆ رÙاهش بكوشند، بر ØÙ„ مشكلاتش اهتمام ورزند، Ùˆ در يك كلمه، در همه اØوال براي او سلامتي طلب كنند. اسوه اخلاق كريمه Ùˆ صÙات Øميده، نبي اكرم(ص) Ùرمود:
الا اÙخْبÙرÙكم بخير اخلاق٠اهل٠الدنيا Ùˆ الاخره؟ قالوا: بلي يا رسول الله Ùقال: اÙشاء السلام ÙÙŠ العالم. (مجلسي، بي تا: ج 73ØŒ ص10ØŒ Ø´ 50)
آيا شما را از بهترين اخلاق مردم دنيا و آخرت با خبر نسازم؟
عرض كردند: آري اي رسول خدا! Ùرمود: رواج دادن سلام در جهان.
يعني Ùرهنگ سلام در عالم Ùراگير شود Ùˆ در سايه آن سلامتي Ùˆ آرامش توسعه يابد.
قرآن كريم براي تØكيم روابط اجتماعي مي‌Ùرمايد:
يا ايها الذين امنوا لاتدخلوا بيوتاً غير بيوتكم Øتي تستأ نسوا Ùˆ تسلموا علي اهلها ذلكم خير٠لکم لعلكم تذكرون. (نور /27)
اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، به خانه‌اي غير از خانه خود بي‌آنكه اجازه طلبيده و بر ساكنانش سلام كرده باشيد داخل مشويد! اين براي شما بهتر است، باشد كه پند گيريد.
اجازه گرÙتن دوستانه Ùˆ دور از خشونت را «تستأنسوا» مي‌گويند Ùˆ اين براي آن است كه صاØب خانه از ورود شخص به خانه‌اش آگاهي يابد Ùˆ در نتيجه خود را آماده ورود او كند. Ú†Ù‡ بسا صاØب خانه‌اي كه مايل نباشد سرزده بر او وارد شوند، Ùˆ از وضع Ùˆ Øالش آگاهي يابند. گويند: «رسول خدا(ص) در كنار خانه مي ايستاد Ùˆ سه بار سلام مي‌Ùرمود؛‌ اگر جوابي نمي‌شنيد بر مي‌گشت.» (قرشي، 1366 Ø´.: ج7ØŒ ص208)
از اين رو دستور قرآن كريم آن است كه داخل شدن به خانه ديگران بايد با كسب اجازه از اهل خانه Ùˆ سلام كردن بر آنان باشد؛ سلامي كه نشانه ØµÙ„Ø Ùˆ دوستي است Ùˆ با چنين اخلاقي Øريم‌ها Ù…ØÙوظ مي‌ماند Ùˆ برادري اسلامي استØكام مي‌يابد.
