سلام در قرآن Ùˆ Ø§ØØ§Ø¯ÙŠØ«
اكبر آقايانيچاوشي
امروزه واژه «سلام» تنها به عنوان جزئي از آداب اجتماعي به ØØ³Ø§Ø¨ Ù…ÙŠÂØ¢ÙŠØ¯ Ùˆ غالباً كاربردي ÙØ±Ø§ØªØ± از Ù„ÙØ¸ ندارد Ùˆ Ú†Ù‡ بسا Ø§ÙØ±Ø§Ø¯ Ùˆ گروه‌هايي كه Ù„ÙØ¸Ø§Ù‹ به يكديگر سلام ميÂگويند، اما در انديشه Ùˆ عمل خير Ùˆ ØµÙ„Ø§Ø ÙŠÚ© ديگر را نمي‌خواهند؛ در ØØ§Ù„ÙŠ كه واژه «سلام» معناي گسترده Ùˆ وسيعي دارد Ùˆ اگر مطابق معنايش، آن گونه كه در آيات قرآني Ùˆ روايات معصومين(عليهم السلام) مذكور است، Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ ‌شود، امنيت، سلامتي، ØµÙ„Ø Ùˆ آشتي Ùˆ خيرخواهي را با خود به ارمغان خواهد آورد Ùˆ در نتيجه آنجا كه سلام باشد، ديگر جايي براي نيرنگ Ùˆ دشمني نخواهد بود.
نوشته ØØ§Ø¶Ø± كوششي است پيرامون معناي اين واژه Ùˆ موارد استعمالش در قرآن Ùˆ ØØ¯ÙŠØ«.
از گذشتهÂهاي دور تاكنون بين انسانها مرسوم است كه هنگام ملاقات يكديگر به نوعي به هم اداي Ø§ØØªØ±Ø§Ù… Ùˆ اظهار علاقه Ùˆ Ù…ØØ¨Øª مي‌كنند. گاه Ø§Ù„ÙØ§Ø¸ÙŠ Ø¨ÙŠØ§Ù† Ù…ÙŠÂØ¯Ø§Ø±Ù†Ø¯ Ùˆ گاه اعمالي انجام مي‌دهند كه در ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ Ùˆ آداب Ùˆ رسوم اقوام Ùˆ ملل Ù…Ø®ØªÙ„ÙØŒ Ù…ØªÙØ§ÙˆØª است.
بين عرب‌زبانها Ú¯ÙØªÙ† عبارت «ØÙŠØ§Øª الله» مرسوم است. يعني خداوند تو را زنده بدارد كه در واقع تØÙŠØª آنان به شمار مي‌آيد Ùˆ دعايي از سوي گوينده در ØÙ‚ مخاطب است.
واژه «تØÙŠÙ‡Â» Ø¨Ø±Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ از ØÙŠØ§Øª (راغب اصÙهاني، بي تا: 140) Ùˆ مصدر باب ØªÙØ¹ÙŠÙ„ است كه در اصل «تØÙŠÙŠÙ‡Â» بر وزن «تصليه» بوده Ùˆ پس از ادغام بر وزن «تقيه» شده است، Ùˆ چون اين واژه در مقام تكريم Ùˆ بزرگداشت استعمال مي‌شود، مطلق بر Ùˆ اكرام را تØÙŠÙ‡ Ú¯ÙØªÙ‡â€ŒØ§Ù†Ø¯. (طهراني، بي تا: 53)
عرب‌هاي عصر جاهليت با Ú¯ÙØªÙ† عبارتهاي مختل٠از جمله: «انعم ØµØ¨Ø§ØØ§Ù‹ØŒ ابيت اللعن Ùˆ سلام عليكم.» به يكديگر تØÙŠØª Ù…ÙŠâ€ŒÚ¯ÙØªÙ‡â€ŒØ§Ù†Ø¯ØŒ Ùˆ به نظر مي‌رسد كه سلام عليكم را در مسالمت به كار Ù…ÙŠÂØ¨Ø±Ø¯Ù‡â€ŒØ§Ù†Ø¯ØŒ يعني بين ما جنگ Ùˆ ستيزي نيست. (ابن منظور، بي تا: ج 6ØŒ ص 342)
سلام، تØÙŠØª اسلام
«سلام» مصدر ثلاثي مجرد از باب ÙَعÙÙ„ÙŽ ÙŠÙØ¹ÙŽÙ„٠به معني سالم ماندن، Ùˆ نيز اسم مصدر از باب ØªÙØ¹ÙŠÙ„ است به معني تØÙŠØª Ùˆ درود مسلمانان.‌ (البستاني، بي تا: 424)
براي «سلام» در کتاب‌هاي لغت معاني متعددي بر شمرده‌اند كه از جمله آنها:
مطيع Ùˆ تسليم شدن، سالم ماندن از عيب‌ها، در امان بودن، ØµÙ„Ø Ùˆ آشتي و… است. (المعجم الوسيط، بي تا: 446) Ùˆ «سلام» از نام‌هاي خداي Ø³Ø¨ØØ§Ù† است، چنانكه رسول اكرم(صل الله عليه Ùˆ آله) ÙØ±Ù…ود:
ان السلام اسم من اسماء الله تعالي ÙØ§Ùشوه بينكم. (متقي هندي، 1413 هـ.Ù‚: ج9ØŒ ص 113ØŒ Ø´ 25237)
سلام يكي از نام‌هاي خداي متعال است. پس آن را در ميان خود رواج دهيد!
Ùˆ Ú¯ÙØªÙ‡â€ŒØ§Ù†Ø¯: چون Ø¢ÙØ§Øª Ùˆ عيب‌هايي كه بر Ø¢ÙØ±ÙŠØ¯Ù‡â€ŒÙ‡Ø§ مي‌رسد از ØØ¶Ø±ØªØ´ به دور است، از اين رو با واژه «سلام» توصي٠شده است.(راغب اصÙهاني، بي تا:239)
اكنون كه معناي دو واژه «تØÙŠØªÂ» Ùˆ «سلام» روشن شد، بايد بدانيم كه تØÙŠØª اسلام، سلام است.
چنانكه پيامبر عظيم الشأن اسلام (ص) ÙØ±Ù…وده‌اند:
السلام تØÙŠÙ‡ لملتنا. (متقي هندي، 1413 هـ.Ù‚: ج9ØŒ ص114ØŒ Ø´25242)
سلام، تØÙŠØª آييني ما است.
Ùˆ از امام باقر Ùˆ صادق(عليهما السلام) در ØªÙØ³ÙŠØ± آيه شريÙÙ‡:
Ùˆ اذا ØÙŠÙŠÙ†Ù… بتØÙŠÙ‡ ÙØÙŠÙˆØ§ Ø¨Ø§ØØ³Ù† منها او ردوّها … (نساء/86)
نقل شده است كه ÙØ±Ù…وند:
منظور از «تØÙŠØªÂ» در آيه، سلام Ùˆ هر گونه نيكي است. (العروسي Ø§Ù„ØØ±ÙŠØ²ÙŠØŒ بي تا: ج1ØŒ ص524)
آري، «سلام» تØÙŠØª اسلام است كه در كتاب Ùˆ سنت بسيار مورد توجه قرار Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ است Ùˆ مسلمانان به آن ترغيب شده‌اند.
عنايت به معناي گسترده Ùˆ وسيع واژه «سلام» از يك سو، Ùˆ نقش سازنده آراسته شدن به چنين اخلاقي در جامعه از سوي ديگر، مسلمانان را بر آن Ù…ÙŠÂØ¯Ø§Ø±Ø¯ كه در سلام كردن به ديگران از مرØÙ„Ù‡ Ù„ÙØ¸ÙŠØŒ يعني اداي Ø§ØØªØ±Ø§Ù… ظاهري، پا را ÙØ±Ø§ØªØ± نهند Ùˆ با جان Ùˆ دل بر مخاطب سلام گويند، طوري كه او را از ستم Ùˆ تعدي Ùˆ سلب آزادي‌هاي خدادادي ايمن بدارند، در آسايش Ùˆ Ø±ÙØ§Ù‡Ø´ بكوشند، بر ØÙ„ مشكلاتش اهتمام ورزند، Ùˆ در يك كلمه، در همه اØÙˆØ§Ù„ براي او سلامتي طلب كنند. اسوه اخلاق كريمه Ùˆ ØµÙØ§Øª ØÙ…يده، نبي اكرم(ص) ÙØ±Ù…ود:
الا Ø§ÙØ®Ù’Ø¨ÙØ±Ùكم بخير اخلاق٠اهل٠الدنيا Ùˆ الاخره؟ قالوا: بلي يا رسول الله Ùقال: Ø§ÙØ´Ø§Ø¡ السلام ÙÙŠ العالم. (مجلسي، بي تا: ج 73ØŒ ص10ØŒ Ø´ 50)
آيا شما را از بهترين اخلاق مردم دنيا و آخرت با خبر نسازم؟
عرض كردند: آري اي رسول خدا! ÙØ±Ù…ود: رواج دادن سلام در جهان.
يعني ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ سلام در عالم ÙØ±Ø§Ú¯ÙŠØ± شود Ùˆ در سايه آن سلامتي Ùˆ آرامش توسعه يابد.
قرآن كريم براي تØÙƒÙŠÙ… روابط اجتماعي Ù…ÙŠâ€ŒÙØ±Ù…ايد:
يا ايها الذين امنوا لاتدخلوا بيوتاً غير بيوتكم ØØªÙŠ ØªØ³ØªØ£ نسوا Ùˆ تسلموا علي اهلها ذلكم خير٠لکم لعلكم تذكرون. (نور /27)
اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، به خانه‌اي غير از خانه خود بي‌آنكه اجازه طلبيده و بر ساكنانش سلام كرده باشيد داخل مشويد! اين براي شما بهتر است، باشد كه پند گيريد.
اجازه Ú¯Ø±ÙØªÙ† دوستانه Ùˆ دور از خشونت را «تستأنسوا» مي‌گويند Ùˆ اين براي آن است كه ØµØ§ØØ¨ خانه از ورود شخص به خانه‌اش آگاهي يابد Ùˆ در نتيجه خود را آماده ورود او كند. Ú†Ù‡ بسا ØµØ§ØØ¨ خانه‌اي كه مايل نباشد سرزده بر او وارد شوند، Ùˆ از وضع Ùˆ ØØ§Ù„Ø´ آگاهي يابند. گويند: «رسول خدا(ص) در كنار خانه مي ايستاد Ùˆ سه بار سلام Ù…ÙŠâ€ŒÙØ±Ù…ود؛‌ اگر جوابي نمي‌شنيد بر مي‌گشت.» (قرشي، 1366 Ø´.: ج7ØŒ ص208)
از اين رو دستور قرآن كريم آن است كه داخل شدن به خانه ديگران بايد با كسب اجازه از اهل خانه Ùˆ سلام كردن بر آنان باشد؛ سلامي كه نشانه ØµÙ„Ø Ùˆ دوستي است Ùˆ با چنين اخلاقي ØØ±ÙŠÙ…‌ها Ù…ØÙوظ مي‌ماند Ùˆ برادري اسلامي استØÙƒØ§Ù… مي‌يابد.